In 2019 werd in Oekraïne een politieke aardverschuiving zichtbaar die historisch nauwelijks een precedent kent. Een komiek zonder enige politieke of bestuurlijke ervaring won de presidentsverkiezingen met 73% van de stemmen — een uitslag die doorgaans voorbehouden is aan revolutionaire helden, bevrijders of autoritaire machthebbers.

Volodymyr Zelensky, jarenlang een nationale tv-ster, kampioen van satire en medeoprichter van productiehuis Kvartal 95, versloeg het politieke establishment zonder traditionele partijstructuur, zonder degelijk ideologisch programma, met minimale klassieke campagnevoering en zonder ooit een politiek ambt te hebben bekleed.

Daarna kwam de oorlog. Rusland viel Oekraïne grootschalig binnen in 2022. De krijgswet werd ingesteld. Verkiezingen werden opgeschort. En de tv-komiek werd een oorlogsleider, zichtbaar in elk westers parlement, geroemd als symbool van verzet.

Maar achter de heroïsche realiteit schuilt een andere, minder besproken vraag:

Hoe kon deze ongekende politieke opkomst überhaupt plaatsvinden?

En wat zegt dat over de democratische en geopolitieke krachten die Oekraïne vormden vóór de oorlog?

Om die vraag te beantwoorden moeten we kijken naar drie pijlers van Zelensky’s traject:

1. Fictie en media — de tv-serie die zijn politieke persona vormde.
2. Oligarchische mediamacht — de rol van Ihor Kolomoisky en 1+1 Media.
3. Westerse NGO’s en geopolitiek — de bredere omgeving die Oekraïne richting Europa duwde.

Het doel van dit artikel is niet een complot blootleggen daarvoor zijn geen harde aanwijzingen, maar om een genuanceerd, feitelijk en journalistiek beeld te schetsen van hoe een uitzonderlijk politiek fenomeen mogelijk werd.

De fictieve president: hoe Servant of the People realiteit werd

De serie die een land veranderde

Tussen 2015 en 2019 werd de komedieserie Servant of the People uitgezonden op 1+1 een van de grootste televisiezenders van Oekraïne. Zelensky speelde daarin een geschiedenisleraar die per ongeluk president wordt en vervolgens als onkreukbaar idealist het corrupte systeem uitdaagt.

De serie raakte een gevoelige snaar:

• Het sloot aan bij de frustratie over decennia van corruptie.
• De humor was herkenbaar en scherp.
• Zelensky’s personage werd gezien als een alternatief voor echte politici.

De serie was niet bedoeld als politieke campagne, maar had wel degelijk politiek effect: het creëerde een nationaal imago van integriteit rond een acteur die tot dan toe niets met politiek te maken had.

Een politieke partij met dezelfde naam

In 2018 werd de politieke partij Servant of the People geregistreerd identiek aan de titel van de serie. De oprichters waren geen politici, maar medewerkers van Kvartal 95, onder wie Ivan Bakanov, Zelensky’s zakenpartner en jeugdvriend.

Officieel was het “om te voorkomen dat anderen de naam gebruikten”. Maar de timing ruim vóór de verkiezingen wijst op voorbereidend strategisch denken.

Een nieuwe trend werd zichtbaar:

Geen klassieke partij → maar een merk.

Geen ideologie → maar een imago.

Geen kandidaat → maar een personage dat men al kende.

De Kolomoisky-verbinding: media, macht en belangen

Een oligarch met een zender

De serie werd uitgezonden op 1+1, onderdeel van de mediagroep van oligarch Ihor Kolomoisky.

Kolomoisky:

• was mede-eigenaar van PrivatBank (later genationaliseerd),
• had een conflict met de toenmalige president Porosjenko,
• controleerde een van de grootste media-imperia van Oekraïne.

Hij was geen sponsor van Zelensky in de klassieke zin, maar de zendtijd en redactionele toon van 1+1 gaven Zelensky een platform dat elke andere kandidaat jaloers maakte:

• oude shows van Zelensky werden herhaald,
• Servant of the People werd vlak voor verkiezingen opnieuw uitgezonden,
• en zijn nieuwjaarsboodschap (het moment waarop hij zijn kandidatuur aankondigde) werd door 1+1 op prime time uitgezonden — de plek die normaal voor de president was bedoeld.

Offshore-structuren: de Pandora Papers

Uit de Pandora Papers bleek dat:

• Kvartal 95-medewerkers, waaronder mensen in Zelensky’s kring, offshore-bedrijven aanhielden,
• sommige van deze bedrijven betalingen ontvingen uit bedrijven gelinkt aan Kolomoisky’s groep.

Dit is niet hetzelfde als “gekocht worden”,

maar het toont aan dat Zelensky’s zakelijke netwerk en Kolomoisky’s mediabedrijven financieel verweven waren in de jaren voor de verkiezingen.

Een presidentieel imago dankzij een privézender

Het is niet nodig te spreken van manipulatie om te erkennen dat: Zonder Kolomoisky’s zender was Zelensky’s opkomst vrijwel onmogelijk geweest.

In een land waar televisie nog steeds het dominante medium is en waar oligarchen de grote tv-kanalen bezitten, kan controle over media een politieke carrière letterlijk maken of breken.

Het NGO-ecosysteem: een klimaat dat nieuwe leiders mogelijk maakt

Oekraïne als NGO-centrum

Na de Orange Revolution (2004) en Euromaidan (2013–2014) werd Oekraïne een brandpunt van internationale steun. Honderden miljoenen dollars stroomden sinds 2004 naar:

• anticorruptieprojecten,
• onafhankelijke media,
• verkiezingstraining,
• civiele organisaties.

Westerse instituties zoals:

• NED,
• USAID,
• NDI,
• IRI,
• Europese stichtingen

hebben een grote invloed op het politieke en maatschappelijke landschap.

Dit betekent niet dat Zelensky “door het Westen is gemaakt”, maar wel dat zijn anti-corruptie persona perfect paste in het door NGO’s versterkte normatieve kader waarin:

• “transparantie”,
• “Europese integratie”,
• “burgerschap”,
• en “anti-oligarchie”

dominante waarden werden.

Politieke modernisering

NGO’s trainden jarenlang:

• jonge politici,
• activisten,
• campagnespecialisten,
• journalisten.

Ze introduceerden moderne politieke communicatie,

waaronder digitale campagnes, personalisatie en visuele storytelling.

Zelensky, met zijn professionele mediaproductie, paste moeiteloos in dit communicatieve ecosysteem.

Indirecte invloed

NGO’s hebben niet Zelensky’s campagne opgezet, maar ze hebben wel:

• de politieke cultuur veranderd,
• het electoraat anders leren kijken,
• en de vraag naar “nieuwe leiders” versterkt.

Zelensky kwam dus niet in een vacuum op, maar in een door decennia geopolitiek gevormde omgeving.

De oorlog en de democratie: een stress-test

Verkiezingen op pauze

Na de Russische invasie van 2022 werd de krijgswet ingevoerd. Volgens de Oekraïense grondwet kunnen er onder krijgswet geen verkiezingen plaatsvinden. Daardoor:

• zijn parlementsverkiezingen (2023) uitgesteld,
• zijn presidentsverkiezingen (2024) niet gehouden,
• en wordt de krijgswet periodiek verlengd.

Dit is juridisch verdedigbaar, maar politiek gevoelig,

want het betekent dat Oekraïne al jaren wordt geleid: “door een president zonder recent mandaat, maar met maximale oorlogsmacht.”

Media onder controle

Oekraïne fuseerde tijdens de oorlog de meeste nieuwsuitzendingen tot een centraal gecontroleerde televisiemarathon. Dit had praktische redenen, maar beperkt wel:

• oppositiezendtijd,
• redactionele diversiteit,
• en kritische berichtgeving in tijden van nationale eenheid.

Een leider die past bij het moment

Zelensky’s vaardigheden als:

• communicator,
• performer,
• en storyteller

bleken cruciaal voor het mobiliseren van internationale steun.

Maar dit roept ook een vraag op:

Hoe democratisch kan een systeem blijven

wanneer juist de meest geperfectioneerde media-figuur aan het hoofd staat tijdens een noodtoestand?

Een uniek type leider — nooit eerder gezien

In de moderne politieke geschiedenis zijn er veel leiders die:

• acteur waren (Reagan),
• media-icoon (Trump),
• of outsider (Macron, Imran Khan).

Maar Zelensky is uniek omdat:

• zijn politieke identiteit geboren is in fictie,
• hij via die fictie politieke legitimiteit kreeg,
• hij een verkiezing won zonder “normale” campagne,
• een oligarchisch mediabedrijf cruciaal was voor zijn opkomst,
• en hij daarna in oorlogstijd zonder verkiezingen regeert.

Hij is daarmee:

de eerste moderne leider die door fictie werd gevormd, door media werd gelanceerd, door oorlog werd verankerd en door internationale perceptie werd gedefinieerd.

Zulke leiders werden tot nu toe alleen in series geschreven — nooit in de werkelijkheid.

Conclusie: wat Zelensky’s verhaal ons écht vertelt

Volodymyr Zelensky is geen eenvoudige held, maar ook geen marionet. Hij is een product van:

• een maatschappij die klaar was voor iets radicaal nieuws,
• een media-ecosysteem dat door oligarchen werd bepaald,
• een civiele sector die jarenlang door westerse NGO’s werd gevormd,
• zijn eigen uitzonderlijke talent als communicator,
• en een oorlog die hem tot symbool maakte.

Zijn opkomst laat zien dat moderne democratieën — zeker jonge democratieën — kwetsbaar zijn voor de kracht van media, framing en geopolitieke druk. Niet omdat dat altijd kwaadaardig is, maar omdat deze factoren ongezien veel macht hebben over hoe burgers leiders waarnemen.

Het verhaal van Zelensky is het verhaal van drie Oekraïnes:

1. Het Oekraïne van de oligarchen — waar media macht is.
2. Het Oekraïne van de NGO’s — waar democratie gebouwd wordt, soms van buitenaf.
3. Het Oekraïne van de oorlog — waar één president het land symbolisch vertegenwoordigt, maar zonder recent mandaat.

De toekomst zal bepalen of Zelensky herinnerd wordt als:

• de redder van een natie die onder extreme omstandigheden handelde,
• of het symbool van een democratie die door media, geopolitiek en oorlog steeds verder centraliseerde.

Beide lezingen zijn mogelijk.

De feiten zijn complex genoeg om ze niet tot één verhaal te reduceren.

Bronvermelding

Algemene achtergrond over Zelensky, verkiezingen 2019 en Oekraïense politiek

• Encyclopaedia Britannica. “Volodymyr Zelensky – Biography & Presidency.”
• OSCE/ODIHR Election Observation Mission Report (2019) – “Ukraine Presidential Election 2019: Final Report.”
• Ukrainian Central Election Commission (CEC) – Officiële uitslagen presidentsverkiezingen 2019.
• BBC News. “Ukraine election: Comedian Zelensky wins by landslide.”

Servant of the People (tv-serie) & politieke partij

• Kvartal 95 Studio – officiële bedrijfsinformatie en geschiedenis van de serie.
• IMDB / FilmUA / 1+1 Media – technische en productiegegevens van “Servant of the People.”
• Official Registry of Political Parties of Ukraine – registratie van de partij “Servant of the People” (Sluha Narodu), 2018.
• Hromadske International – analyse over het ontstaan van de partij en link met de serie.

Kolomoisky, media en oligarchische invloed

• The Guardian. “Pandora Papers Reveal Links Between Zelensky and Oligarch Kolomoisky.”
• OCCRP (Organized Crime and Corruption Reporting Project). “Offshores Linked to Zelensky and Kolomoisky.”
• Reuters. “Oligarch Kolomoisky’s Media Empire and the Zelensky Campaign.”
• 1+1 Media Group – bedrijfsstructuur en eigendomsgeschiedenis.

NGO’s, Westerse invloed en democratiseringsprojecten

• National Endowment for Democracy (NED) – jaarlijkse rapporten en financieringsoverzichten voor Oekraïne (2004–2021).
• USAID Ukraine Country Profile – overzicht van democratiseringsprogramma’s sinds 2004.
• NDI (National Democratic Institute) – programma’s in Oekraïne gericht op politieke partijen, verkiezingen en media.
• IRI (International Republican Institute) – trainingsprogramma’s, peilingen en partijondersteuning in Oekraïne.
• International IDEA – rapporten over mediavrijheid, democratie en verkiezingsprocessen in Oekraïne.

Media, oorlog en uitgestelde verkiezingen

• The Guardian / AP News / Al Jazeera. Artikelen over het uitstellen van de Oekraïense verkiezingen onder krijgswet (2022–2025).
• Ukrainian Constitution – bepalingen m.b.t. militaire noodtoestand en verkiezingen (artikelen 83, 103).
• European Parliament Research Service (EPRS) – “Ukraine under Martial Law: Implications for Democracy.”
• SCEEUS Report (Stockholm Centre for Eastern European Studies) – media-unificatie tijdens oorlog (“Telemarathon”).
• International Crisis Group – analyses over governance in Oekraïne tijdens de oorlog.

Politieke analyse en academische bronnen

• Journal of Democracy. Artikelen over Zelensky’s opkomst, campagnecultuur en populisme in Oekraïne.
• Harvard Ukrainian Research Institute – analyses over Oekraïense electorale dynamiek na Euromaidan.
• Atlantic Council. “The Rise of Zelensky: Anti-Elite Sentiment and Media Politics.”