Europa’s stille machtsverschuiving

Op 12 juni 2026 treedt in de Europese Unie een van de meest ingrijpende hervormingen van het migratie- en asielbeleid ooit in werking: het EU Migratie- en Asielpact. Officieel bedoeld om de migratiecrisis in Europa beter te beheersen, belooft het nieuwe stelsel snellere procedures, eerlijkere verdeling en strengere grenscontroles.

Maar onder de oppervlakte speelt iets veel fundamentelers. Achter de technische termen van “screening”, “solidariteitsmechanismen” en “grensprocedures” gaat een machtsverschuiving schuil die diep raakt aan de soevereiniteit van de lidstaten — en aan de democratische legitimiteit van de Europese Unie zelf.

Het migratiepact is niet zomaar een reeks beleidsafspraken. Het is een lakmoesproef voor de vraag:

Wie bestuurt Europa nog — en hoe vrij is Nederland eigenlijk om zijn eigen koers te bepalen?

Van samenwerking naar sturing

Toen de Europese Unie dertig jaar geleden werd gevormd, beloofde ze samenwerking tussen onafhankelijke staten. Maar stap voor stap heeft Brussel niet alleen samengewerkt, maar ook overgenomen: eerst monetaire politiek, daarna landbouw, milieu, nu migratie en zelfs defensie.

Die ontwikkeling is niet het resultaat van één grote sprong, maar van bureaucratische geleidelijkheid. Problemen die grensoverschrijdend zijn — van klimaat tot migratie — worden vanzelf Europese dossiers.

En met elk nieuw dossier verschuift er een beetje macht van Den Haag naar Brussel.

Migratie is daar het meest zichtbare voorbeeld van. Waar Nederland ooit zelf besliste over toelating, asiel en opvang, bepaalt nu een complex Europees raamwerk de spelregels. De uitvoerende instellingen — Frontex, de Europese Commissie, de Raad — worden de onzichtbare regisseurs van een beleid dat op papier Europees is, maar in de praktijk diep ingrijpt in nationale verhoudingen.

Het pact: bureaucratisch meesterwerk of democratisch mijnenveld?

Op papier lijkt het pact efficiënt: mensen die aankomen aan de buitengrenzen van de EU worden binnen twaalf weken geregistreerd, gescreend en beoordeeld. Wie geen recht heeft op asiel, wordt sneller teruggestuurd. Wie dat wel heeft, wordt opgenomen in een van de lidstaten.

Klinkt ordelijk. Maar achter die orde schuilt een massieve bureaucratische operatie, gebaseerd op Europese databanken, uniforme procedures en een verplicht “solidariteitsmechanisme”. Lidstaten moeten voortaan bijdragen aan de opvang van migranten — door mensen op te nemen, personeel te sturen of geld te betalen:

€20.000 per niet-opgenomen migrant.

Critici noemen het een “afkoopsom voor solidariteit”. Voorstanders spreken van flexibele verantwoordelijkheid.

In werkelijkheid symboliseert het bedrag iets veel groters: de manier waarop menselijke kwesties worden vertaald in administratieve cijfers.

Migratie, ooit een morele en maatschappelijke uitdaging, is in Brussel een spreadsheet geworden.

Diederik Samsom en het Europese zelfvertrouwen

Voormalig PvdA-leider en oud-EU-topadviseur Diederik Samsom verwoordde het recent scherp in de Volkskrant:

“Nederland kijkt nu al twee jaar naar een kolderiek circus over asielwetten die de EU allang heeft vastgesteld.”

Zijn woorden illustreren een nieuwe Europese zelfverzekerdheid — sommigen zouden zeggen: arrogantie.

Europa heeft besloten dat migratie een Europese kwestie is, en lidstaten hebben zich daaraan te conformeren.

Voor een deel is dat begrijpelijk. De asielcrisis van 2015 liet zien dat nationale aanpakken faalden.

Maar het leidt tot een omkering van de machtsverhouding: niet Brussel coördineert meer wat de lidstaten doen, maar de lidstaten voeren uit wat Brussel beslist.

De legitimiteitskloof

En precies daar ligt de legitimiteitskwestie.

De Europese Commissie — het orgaan dat het pact uitwerkt — is niet gekozen. Het Europees Parlement kan wetten amenderen, maar niet zelf indienen. Nationale parlementen mogen alleen “implementeren”.

Voor veel burgers voelt dat als bestuurlijke vervreemding. Ze ervaren dat Europa beslissingen neemt over migratie, klimaat of landbouw zonder hun directe stem.

Dat ondermijnt niet alleen vertrouwen, maar ook de morele grondslag van de Europese samenwerking.

Het migratiepact is een bureaucratisch wonder, maar een democratisch raadsel.

De soevereiniteitskwestie: gedeeld of verloren?

Voorstanders benadrukken dat soevereiniteit in de moderne wereld gedeeld moet worden.

Geen enkel land kan migratie, klimaat of veiligheid alleen beheersen.

Door macht te delen, vergroot je invloed — zo luidt de redenering van partijen als D66, Volt en GroenLinks-PvdA.

Tegenstanders zien iets anders: geleidelijk machtsverlies zonder inspraak.

Partijen als PVV, JA21, FvD en in mindere mate NSC en BBB, waarschuwen dat Nederland zijn zeggenschap verliest over fundamentele zaken — wie binnenkomt, wat we betalen, hoe we grenzen bewaken.

De werkelijkheid ligt ergens tussenin: Nederland deelt soevereiniteit, maar verliest tegelijkertijd controle over het tempo, de uitvoering en de richting van dat proces.

De technocratische val

De Europese Unie is gebouwd op regels, niet op emoties. Dat is haar kracht — maar ook haar zwakte.

Het Migratiepact is typisch “technocratisch Europa”:

juridisch sluitend, bestuurlijk efficiënt, menselijk afstandelijk.

Aan de buitengrenzen van Griekenland of Italië vertaalt dat zich in overvolle kampen, lange wachttijden en een Kafkaësk systeem waarin mensen nummers worden in plaats van individuen.

De bureaucratische logica zegt: “sneller beslissen is beter.”

De menselijke realiteit zegt: “elk dossier is een leven.”

Tussen die twee werelden gaapt een kloof die groter lijkt te worden met elke hervorming.

Nederland: uitvoerder of deelnemer?

In Den Haag wordt ondertussen vooral gereageerd, zelden gestuurd.

Kabinetten van links tot rechts benadrukken dat “Nederland niet zonder Europa kan” — maar zelden dat Nederland binnen Europa ook iets wil.

De migratiecrisis, stikstofkwestie en landbouwdiscussie hebben één patroon gemeen:

Nederland voert uit wat in Brussel wordt besloten, en discussieert daarna over de uitvoering.

Dat is het symptoom van een dieper democratisch probleem: we hebben nooit echt bepaald wat we met Europa willen.

Niet meer of minder Europa, maar: welk Europa?

Een democratie in de schaduw van technocratie

De EU is geen dictatuur, maar ze lijdt wel aan democratische dunheid.

De beslissingen zijn complex, de processen traag, de verantwoordingslijnen diffuus.

En zolang nationale verkiezingen gaan over binnenlandse problemen, blijft de werkelijke machtsstrijd — tussen Brussel en de lidstaten — grotendeels buiten beeld.

Zolang die strijd niet openlijk wordt gevoerd, groeit het risico dat Europa van samenwerking naar centralisme glijdt: een systeem waarin bestuurders regeren zonder zichtbaar mandaat, en burgers leven onder regels waarvan ze niet weten wie ze schreef.

Een moment van keuze

Het Migratie- en Asielpact van 2026 is dus méér dan een beleidsstuk over asielzoekers.

Het is een spiegel voor de Europese ziel — en voor Nederland een test van zelfbewustzijn.

Willen we dat Europa een coördinator blijft van gezamenlijke belangen, of accepteren we dat het langzaam een centrale autoriteit wordt — met eigen wetten, budgetten en macht over onze grenzen?

Die vraag zou niet alleen in Brussel, maar ook in de Nederlandse verkiezingen centraal moeten staan. Want soevereiniteit is geen abstract begrip; het is het vermogen van een volk om zichzelf te besturen.

Slot: De prijs van stilte

De Europese integratie heeft vrede en welvaart gebracht. Maar ze verliest geloofwaardigheid als ze wordt geleid door papieren regels zonder menselijke maat, en door bureaucratische ambities zonder democratisch gesprek. Zolang Nederland zich niet uitspreekt over hoeveel Europa we eigenlijk willen, blijven we hangen in een ongemakkelijke stilzwijgende constructie: 

een land dat z’n autonomie in stukjes inlevert, zonder ooit bewust te hebben gezegd: ja, dit willen wij zo.

De echte crisis is dan niet migratie — maar de stilte over soevereiniteit.

Bronnen en Referenties

Officiële EU-documenten

• Europese Commissie (2024). New Pact on Migration and Asylum – Legislative Package. home-affairs.ec.europa.eu
• Europees Parlement (2025). Implementation of the EU Pact on Migration and Asylum.
• Raad van de Europese Unie (2024). Common European Asylum System Reform Files.

Nederlandse context

• Rijksoverheid (2024). Nederland dient nationaal implementatieplan voor het Europese Migratie- en Asielpact in. government.nl
• Tweede Kamer der Staten-Generaal (2025). Debatten over Europese migratiehervormingen en nationale uitvoerbaarheid.

Analyse en opinie

• Samsom, D. (2024). “Nederland kijkt nu al twee jaar naar een kolderiek circus over asielwetten die de EU allang heeft vastgesteld.” de Volkskrant, 12 september 2024.
• Amnesty International (2024). EU Migration and Asylum Pact puts people at risk of human rights violations. amnesty.org
• Real Instituto Elcano (2025). The EU Pact on Migration and Asylum: Context, Challenges and Limitations.
• Clingendael Instituut (2025). Europees migratiebeleid tussen soevereiniteit en solidariteit.

Ondersteunende data en context

• Eurostat (2025). Migration and Asylum Statistics.
• European Policy Centre (2024). From Dublin to the Pact: Assessing the Road to a Common European Asylum Policy.
• Migrationsverket (Zweden) (2025). What is the new EU Migration and Asylum Pact about?