29 oktober 2025. Nederland gaat naar de stembus in een politiek klimaat dat wordt gekenmerkt door crisis, onzekerheid en grote internationale druk. Officieel stemmen Nederlanders voor een nieuw parlement, maar de vraag die onder de oppervlakte sluimert is fundamenteler: bepaalt Den Haag nog de koers, of ligt de macht inmiddels vooral in Brussel en bij internationale allianties als de NAVO?

Een verkiezing in tijden van overlappende crises

De verkiezingen van 2025 vinden plaats in een klimaat van meervoudige crises:

• Migratie: het opvangsysteem piept en kraakt. Gemeenten voelen de druk van een instroom die niet meer alleen nationaal te sturen is, maar grotendeels door Europese regels wordt bepaald.
• Klimaat en stikstof: Europese richtlijnen en rechterlijke uitspraken dwingen Nederland tot vergaande ingrepen in landbouw, natuur en energie. Het debat in Den Haag gaat vooral over het tempo, niet over het of.
• Defensie en geopolitiek: de oorlog in Oekraïne en spanningen in het Midden-Oosten en Azië hebben geleid tot een historische NAVO-beslissing: lidstaten moeten hun defensie-uitgaven ophogen naar 5% van het bbp in 2035. Voor Nederland betekent dit een verdubbeling van het huidige defensiebudget.
• Economie en koopkracht: inflatie, woningtekorten en druk op de zorg leggen het vertrouwen in de politiek onder een vergrootglas.

De kiezers verwachten antwoorden, maar de speelruimte van nationale politiek is kleiner dan ooit.

Europa: de onzichtbare factor in de campagne

Waar het verkiezingsdebat vaak wordt gedomineerd door thema’s als zorg, onderwijs en belastingen, worden de onderliggende Europese kaders zelden expliciet besproken. Toch is hun invloed enorm.

Migratie: het Asiel- en Migratiepact

In juni 2024 nam de EU een nieuw asiel- en migratiepact aan. De uitvoering start vanaf 2026. Lidstaten krijgen verplichtingen voor grensprocedures, opvang en herverdeling. Voor Nederland betekent dit dat zelfs een kabinet met strenger nationaal beleid de instroom niet eenzijdig kan veranderen. Gemeenten merken dit concreet in opvangcapaciteit en huisvesting.

Klimaat en stikstof

Met het Fit-for-55-pakket en de Natuurherstelwet zijn bindende doelen vastgelegd: minimaal 55% CO₂-reductie in 2030 en herstel van kwetsbare ecosystemen. Het stikstofdossier is dus niet louter nationaal; het vloeit direct voort uit Europese verplichtingen én uitspraken van de Raad van State. Het nieuwe kabinet kan hooguit kiezen hoe die doelen gehaald worden: via opkoop, innovatie of een mix.

Defensie en geopolitiek

De NAVO besloot in 2025 tot een ongekende verhoging: 5% van het bbp naar defensie en veiligheid. Voor Nederland betekent dat richting 2035 ruim €50 miljard per jaar. Dit legt beslag op de begroting en maakt dat bezuinigingen elders (zorg, onderwijs) bijna onvermijdelijk zijn. De koers is dus grotendeels bepaald door bondgenootschappelijke afspraken.

Is Nederland nog soeverein?

Formeel is Nederland een soevereine staat. Maar in de praktijk geldt: soevereiniteit is gedeeld.

• Migratie: vastgelegd in Europese verordeningen en verdragen.
• Klimaat: juridisch bindende EU-richtlijnen, door Nederlandse rechters bevestigd.
• Defensie: NAVO-normen leggen structurele verplichtingen op.
• Economie: eurozone-regels beperken nationale begrotingsvrijheid.

Gemeenten merken dit dagelijks: zij zijn uitvoerders van EU-regels op het gebied van aanbesteding, duurzaamheid en opvang. Het politieke debat in Den Haag gaat vaak niet over richting, maar over uitvoering.

Politieke leiderschap en het ontbreken van echte keuzes

De meeste gevestigde partijen – VVD, D66, GroenLinks/PvdA, NSC – bewegen zich binnen de kaders van de Europese en internationale orde. Zij zijn in essentie pro-Europees en pro-alliantie.

Partijen die pleiten voor een meer onafhankelijk Nederland (PVV, FvD, in zekere mate BBB) lopen aan tegen de realiteit dat EU-verdragen en NAVO-verplichtingen niet zomaar opzijgezet kunnen worden zonder een fundamentele breuk, zoals een “Nexit”. Daarvoor ontbreekt breed draagvlak.

Het gevolg: verkiezingen draaien vaak om binnenlandse accenten, terwijl de grote lijnen al elders zijn getrokken. Dat voedt frustratie en het gevoel van besluiteloosheid.

Wat verandert er na 29 oktober?

Migratie

Geen fundamentele omslag vóór 2026. Pas met de invoering van het EU-pact kunnen nationale accenten invloed krijgen. Tot die tijd vooral crisismanagement.

Dienstplicht

De mogelijkheid van heractivering wordt besproken, maar politiek draagvlak is beperkt. Invoering zou jaren duren en is niet direct na 29 oktober te verwachten.

Defensie

De weg naar 5% is onvermijdelijk. Nederland moet keuzes maken: hogere belastingen, minder uitgaven elders, of creatief rekenen. Dit dossier wordt de lakmoesproef van het nieuwe kabinet.

Stikstof en klimaat

Geen weg terug: EU-doelen en rechterlijke uitspraken laten weinig ruimte. Het nieuwe kabinet kan de aanpak aanpassen, maar niet de verplichtingen schrappen.

Conclusie: continuïteit boven breuk

Na 29 oktober zal Nederland waarschijnlijk niet fundamenteel veranderen.

• De neoliberale “rule based order” – met Brussel en NAVO als ankerpunten – blijft leidend.
• Wel verschuiven accenten: meer defensie-uitgaven, iets strenger migratiebeleid binnen EU-kaders, meer nadruk op uitvoeringskracht.
• Een soevereinistisch pad – minder Europa, meer nationale autonomie – is politiek, juridisch en economisch onrealistisch zonder radicale breuk.

De verkiezingen zijn daarmee geen keuze tussen meer of minder Europa, maar tussen verschillende manieren van omgaan met een realiteit waarin Europa en internationale allianties de koers grotendeels bepalen.

De tijd zal leren of Nederland nieuwe leiders krijgt die buiten dit kader durven te denken – maar voor nu lijkt continuïteit het meest waarschijnlijke scenario.

Bronnen

• NAVO, The Hague Summit Declaration 2025 (nato.int)
• Europese Commissie, Asylum and Migration Pact (2024)
• Europese Commissie, Fit-for-55 package (2021–2023)
• Europees Parlement & Raad, Nature Restoration Regulation (2024)
• Algemene Rekenkamer, EU-recht in de praktijk (2023)
• Raad van State, PAS-uitspraak (2019)
• Heritage Foundation / Brookings Institution analyses over NAVO-top Den Haag (2025)
• WRR, Europese integratie en nationale politiek (diverse publicaties)