Waarom Rusland geen deel uitmaakt van de NAVO

De relatie tussen Rusland en de NAVO, de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, is al jaren gespannen. De oorlog in Oekraïne, de annexatie van de Krim, de cyberaanvallen en de militaire opbouw aan de grenzen zijn enkele voorbeelden van de conflicten die de twee partijen uit elkaar drijven. Maar waarom is Rusland eigenlijk geen lid van de NAVO, het bondgenootschap dat oorspronkelijk werd opgericht om de Sovjet-Unie te weerstaan?

Een gemiste kans voor samenwerking

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 leek er een mogelijkheid te zijn voor een intensieve samenwerking tussen Rusland en de voormalige Sovjetstaten, die nu onafhankelijke landen waren. Sommige van deze landen, zoals Oekraïne, Georgië en Moldavië, toonden belangstelling om toe te treden tot de Europese Unie en de NAVO, die hen economische en veiligheidsgaranties boden. Rusland zag dit echter als een bedreiging voor zijn invloedssfeer en probeerde deze landen te weerhouden van een westerse oriëntatie.

Rusland had ook zelf de ambitie om een rol te spelen in de Europese veiligheidsarchitectuur. Zowel president Boris Jeltsin als zijn opvolger Vladimir Poetin hebben meerdere malen aangegeven dat ze een aansluiting wilden vinden bij de NAVO, of op zijn minst een partnerschap op basis van gelijkwaardigheid. De NAVO stond echter niet te springen om Rusland te verwelkomen als lid of als gelijkwaardige partner. De redenen hiervoor waren onder meer het wantrouwen jegens het Russische politieke systeem, de mensenrechtensituatie, de militaire doctrine en de houding ten opzichte van de buurlanden.

Een bewuste uitsluiting van Rusland

De NAVO heeft dus bewust Rusland buiten willen sluiten, met de achterliggende gedachte dat de NAVO ontstaan is als een collectieve verdediging tegen de Sovjet-Unie en dat er geen NAVO meer zou zijn als Rusland deel zou nemen. Er zou dan geen gemeenschappelijke vijand of bedreiging meer zijn om het bondgenootschap bij elkaar te houden. Bovendien zou Rusland als lid een veto kunnen uitoefenen over de beslissingen van de NAVO, waardoor de slagkracht en de geloofwaardigheid van de organisatie zouden worden ondermijnd.

De Amerikanen zijn hierin duidelijk geweest: zij wilden geen Russisch lidmaatschap van de NAVO. Zij zagen Rusland eerder als een strategische rivaal dan als een potentiële bondgenoot. Zij wilden ook hun leidende rol in de NAVO behouden en hun invloed in Europa versterken. Daarom hebben zij de uitbreiding van de NAVO naar het oosten gesteund, ondanks de bezwaren van Rusland, dat dit als een provocatie en een inbreuk op zijn veiligheidsbelangen beschouwde.

Een voortdurend proces van confrontatie

De uitsluiting van Rusland van de NAVO heeft geleid tot een voortdurend proces van confrontatie en escalatie tussen de twee partijen. Rusland voelt zich omsingeld en bedreigd door de NAVO en probeert zijn invloed te herstellen in zijn nabije buitenland. De NAVO voelt zich uitgedaagd en bedrogen door Rusland en probeert zijn bondgenoten te beschermen en te ondersteunen. Dit leidt tot een vicieuze cirkel van wantrouwen, vijandigheid en militarisering, die het risico op een gewapend conflict vergroot.

De vraag is of er nog een uitweg is uit deze impasse. Is er nog ruimte voor dialoog, samenwerking en vertrouwen tussen Rusland en de NAVO? Of zijn we op weg naar een nieuwe Koude Oorlog, of erger nog, een hete oorlog? De toekomst zal het uitwijzen, maar het is duidelijk dat er dringend behoefte is aan een nieuw veiligheidsparadigma in Europa, dat rekening houdt met de belangen en zorgen van alle partijen.