De spanningen rond de oorlog in Oekraïne zijn de afgelopen dagen verschoven van het slagveld naar de onderhandelingstafel. Het Witte Huis onder president Donald Trump presenteerde een omstreden 28-punten-vredesplan voor Oekraïne en Rusland, dat in Kiev wordt gezien als een mogelijke capitulatie, in Moskou als kansrijk vertrekpunt, en in Europa als een voorstel dat “belangrijke elementen” bevat, maar “grondig moet worden aangepast”. 

Tegelijkertijd werd in Nederland de oorlog plotseling een stuk tastbaarder: bij de luchtmachtbasis Volkel vuurde de krijgsmacht wapens af op drones boven de basis, en bij Eindhoven Airport werd het vliegverkeer stilgelegd na meerdere drone-waarnemingen. 

Een vredesplan met hoge prijs voor Oekraïne

Volgens documenten en berichtgeving van onder andere Axios, Kyiv Independent en verschillende Europese media beoogt het 28-punten-plan een “einde aan de oorlog” tussen Rusland en Oekraïne, maar de prijs ligt grotendeels bij Kiev. Centraal in het voorstel staan: 

• Oekraïne zou de volledige Donbas moeten afstaan, inclusief delen van Donetsk die het nog controleert (zoals steden als Slovjansk, Kramatorsk en Pokrovsk).

• Het Oekraïense leger zou fors worden ingekrompen en aan strikte plafonds worden gebonden.

• Toekomstig NAVO-lidmaatschap van Oekraïne wordt uitgesloten; buitenlandse troepen mogen niet permanent in het land worden gestationeerd.

• Er komt een vorm van territoriale “bevriezing” en een soort demilitariseerde zone onder internationaal toezicht.

• Rusland zou via een route van sanctieverlichting en investeringen geleidelijk weer economisch worden geïntegreerd, in ruil voor naleving van het akkoord.

Het plan is opgesteld door Trumps speciale gezant Steve Witkoff, in nauwe afstemming met de Russische gezant Kirill Dmitriev, een vertrouweling van president Vladimir Poetin. Dmitriev zei daarover dat hij “bemoedigd” is omdat “de Russische positie echt gehoord wordt”

Trump: “Zelensky zal het moeten goedkeuren”

De toon vanuit Washington is dwingend. Trump verklaarde dat president Volodymyr Zelensky het plan uiteindelijk “zal moeten goedkeuren”. Als hij dat niet doet, “kan hij zijn kleine hartje verder vechten”, zei Trump. 

Bovendien werd een strakke deadline genoemd: rond Thanksgiving (27 november) zou Kiev duidelijk moeten maken of het instemt met het kader, onder dreiging van een verder afbouw van Amerikaanse steun.

Trump nuanceerde later dat het geen “eindbod” is – er zou volgens hem ruimte zijn om over details te praten – maar de combinatie van harde retoriek en een krap tijdspad wordt in Kiev opgevat als politieke druk, niet als open uitnodiging tot onderhandelen. 

Kiev tussen waardigheid en afhankelijkheid

Voor Oekraïne is het voorstel explosief. President Zelensky noemde de huidige fase “een van de moeilijkste momenten in onze geschiedenis”, en waarschuwde dat het plan het land voor een bijna onmogelijke keuze stelt: de nationale waardigheid opgeven, of het risico lopen een cruciale partner – de VS – te verliezen. 

In een recente videotoespraak benadrukte hij dat Oekraïne geen vrede kan accepteren die neerkomt op:

“een toekomst zonder vrijheid, zonder waardigheid, zonder gerechtigheid.''

Volgens Oekraïense bronnen wordt in Kiev gewerkt aan tegenvoorstellen en probeert Zelensky steun te organiseren bij Europese leiders om het Amerikaanse plan bij te sturen. Hij voerde de afgelopen dagen intensief telefonisch overleg met onder meer Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk.

De Oekraïense Nationale Veiligheids- en Defensieraad kondigde aan dat komende dagen technische consultaties met de VS zullen plaatsvinden in Zwitserland, om het plan “op expertniveau” door te nemen.

Moskou: “We hebben niets officieel ontvangen” – maar luisteren wíl men wel

De Russische reactie verloopt in twee lagen: formele terughoudendheid én inhoudelijke interesse.

Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov verklaarde dat Rusland het Amerikaanse plan niet officieel heeft ontvangen en dat er “geen gedetailleerde bespreking” met Moskou heeft plaatsgevonden. Tegelijkertijd bevestigde hij dat Rusland de ontwikkelingen “nauwlettend volgt”.

TASS en andere Russische staatsmedia benadrukken vooral dat: het initiatief vanuit Washington komt,

• er in de conceptfase is gesproken met Dmitriev en andere Russische vertegenwoordigers,

• het plan elementen bevat die aansluiten bij langdurige Russische eisen: beperking van de Oekraïense strijdkrachten, blokkade van NAVO-lidmaatschap en een feitelijke erkenning van Russische controle over de Donbas.

Russische functionarissen en commentatoren schilderen het voorstel af als bewijs dat “de realiteit aan het doordringen is in Washington”: Oekraïne kan volgens hen niet winnen en moet zich neerleggen bij een nieuwe status quo. Hoewel Poetin zelf nog geen uitgebreide publieke reactie gaf, lieten pro-Kremlin stemmen doorschemeren dat “onderhandelen nu beter is dan later, voordat Oekraïne nog meer verliest”.

Europa langs de zijlijn: “Belangrijke elementen, maar het plan moet grondig worden aangepast”

Waar staan de Europese bondgenoten in dit alles? Formeel worden zij door Washington als “partners” gepresenteerd, maar in de praktijk is het plan grotendeels in bilaterale VS-Rusland-kanalen en via het Witte Huis–Kiev-spoor voorbereid. Europese hoofdsteden waren geen mede-architecten van het voorstel, maar ontvangers van een bijna kant-en-klaar pakket.

Tijdens de G20-top reageerden Europese leiders voorzichtig maar duidelijk:

• Het plan bevat “belangrijke elementen” die nuttig kunnen zijn voor een toekomstige vrede.

• Maar het voorstel is “slechts een basis” en vereist “aanvullend werk”.

• Grenzen mogen niet met geweld worden gewijzigd; elk akkoord moet voldoen aan het VN-Handvest.

• Besluiten over NAVO of EU-relaties kunnen niet in een Amerikaans-Russisch bilateraal document worden vastgelegd zonder instemming van NAVO en EU zelf.

Met name Duitsland, Frankrijk en meerdere Midden- en Oost-Europese landen benadrukten dat er niets mag gebeuren “over Oekraïne, zonder Oekraïne” – een directe prik naar de perceptie dat het plan sterk is vormgegeven in gesprekken tussen Washington en Moskou.

Toch is de machtsbalans zichtbaar: de VS controleert op dit moment het grootste deel van de zware militaire steun, luchtverdediging en geavanceerde wapensystemen voor Oekraïne. Europa kan zich wel kritisch tonen, maar heeft (nog) niet dezelfde hefboom als Washington om de loop van de oorlog te beïnvloeden.

Trans-Atlantische breuklijnen?

Het Amerikaanse plan legt een aantal scheuren in de trans-Atlantische relatie bloot:

1. Strategische prioriteiten verschillen.
   Voor Washington weegt het beëindigen van de oorlog – liefst snel – zwaarder, mede vanwege binnenlandse politieke druk. Voor Europa is het risico van een te “zachte” deal met Rusland groter, omdat de veiligheidsgordel letterlijk op het eigen continent ligt.

2. Europa voelt zich buitenspel gezet.
   Zowel de inhoud als de stijl – een uitgewerkt plan presenteren met een strakke deadline, zonder brede voorafgaande Europese consultatie – worden in diplomatieke kring ervaren als een signaal dat Washington de toon zet, en Europa vooral mag meeknipperen.

3. Oekraïne dreigt speelbal te worden.
   Kiev bevindt zich tussen een VS die met druk en deadlines werkt, een Rusland dat de militaire klok laat tikken, en een Europa dat principieel solidair is maar traag in het ontwikkelen van eigen strategische capaciteit.

Drones boven Volkel en Eindhoven: oorlogsdreiging dichter bij huis

Terwijl in Zwitserland en wereldsteden over vrede wordt gesproken, werd in Nederland duidelijk dat de veiligheidscrisis al lang niet meer alleen “ver weg” is.

Volkel: militair vuur op onbekende drones

Vrijdagavond zagen beveiligers en luchtmachtpersoneel meerdere drones boven de hoogbeveiligde luchtmachtbasis Volkel. Tussen 19.00 en 21.00 uur werd uiteindelijk vanuit de luchtmacht op de drones gevuurd met wapens vanaf de grond. De drones verdwenen, maar wrakstukken werden niet teruggevonden. Het is onduidelijk wie erachter zit en met welk doel.

De Koninklijke Marechaussee is een onderzoek gestart. Volgens Defensie vlogen de drones in een gebied waar dit strikt verboden is, juist vanwege de aanwezigheid van militaire infrastructuur.

Eindhoven Airport: vliegverkeer stilgelegd

Op zaterdag werd het vliegverkeer op Eindhoven Airport – een gecombineerde civiele en militaire luchthaven – tijdelijk stilgelegd na meerdere meldingen van drones in het luchtruim. Binnenkomende en vertrekkende vluchten werden opgeschort; defensiemiddelen tegen drones stonden paraat.

De incidenten bij Volkel en Eindhoven passen in een patroon van drone-activiteit rond Europese infrastructuur, variërend van luchthavens tot energie-installaties. In Denemarken en Noorwegen werden eerder dit jaar grote luchthavens urenlang gesloten vanwege drones, waarbij autoriteiten spraken van “een capabele actor” met duidelijke bedoelingen om kwetsbaarheden zichtbaar te maken.

Hoewel er geen directe link is gelegd met Rusland of andere statelijke actoren, voeden de incidenten de zorgen over hybride dreigingen in Europa: cyberaanvallen, sabotage, spionage en nu ook drones die kritieke infrastructuur kunnen verstoren of verkennen.

Een continent in de wachtstand

Samen genomen schetsen de ontwikkelingen van de afgelopen dagen een Europa dat in een lastige spagaat zit:

• Aan de ene kant is er een druk vanuit Washington om een vredesproces rond Oekraïne te accepteren dat in zijn huidige vorm vooral de Russische wensenlijst benadert, met zware concessies voor Kiev.

• Aan de andere kant wordt Europa geconfronteerd met toenemende veiligheidsdreigingen op eigen grondgebied, van drones boven Volkel en Eindhoven tot bredere druk op kritieke infrastructuur.

Voor Oekraïne is de inzet existentieel: territorium, soevereiniteit, veiligheid en nationale waardigheid staan op het spel. Voor Europa gaat het om niets minder dan de vraag of een agressieve oorlog in de 21e eeuw beloond wordt – en wat dat betekent voor de veiligheid van het continent in de komende decennia.

Hoe de consultaties in Zwitserland verlopen, welke aanpassingen aan het 28-punten-plan mogelijk zijn, en in hoeverre Europa alsnog een volwaardige plaats aan tafel krijgt, zal bepalen of dit voorstel wordt herinnerd als een einde van de oorlog – of als de opmaat naar een volgende, onvermijdelijke crisis.

Bronnen (selectie)

• Kyiv Independent – diverse artikelen over Trumps 28-punten-plan, Zelensky’s reactie en de consultaties in Zwitserland. 

• Axios / Time – details over het plan en Zelensky’s toespraak over “waardigheid” versus verlies van een partner.

• TASS – reacties van Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov en berichtgeving over de totstandkoming van het Amerikaanse voorstel met Kirill Dmitriev.

• Reuters, Guardian, FT – Europese reacties op het vredesplan en de constatering dat het plan “belangrijke elementen” bevat, maar “aanvullend werk” vereist.

• Reuters, AP, DutchNews, Sky News, regionale media – incidenten met drones boven Volkel Air Base en Eindhoven Airport, en stilgelegd vliegverkeer.