De Europese Unie balanceert op een dun koord. Terwijl oorlog woedt aan de oostgrens en migratie opnieuw de politieke agenda domineert, wordt de Unie nu geconfronteerd met een crisis in haar eigen hart: Frankrijk. De tweede economie van de eurozone kampt niet alleen met torenhoge schulden en een onhoudbaar begrotingstekort, maar ook met politieke verlamming en sociale onrust. De vraag dringt zich op: kan Europa dit keer de storm doorstaan, of dreigt een crisis die de Unie in haar fundamenten raakt?

De financiële tijdbom in Parijs

De Franse cijfers spreken boekdelen. Het begrotingstekort bedraagt ruim 5 procent van het bbp, ver boven de Europese norm van 3 procent. De staatsschuld is opgelopen tot meer dan 114 procent, goed voor ruim €3,3 biljoen. Daarbij komen rentelasten die de afgelopen jaren zijn verdubbeld: Frankrijk betaalt inmiddels meer dan 3,5 procent rente op tienjarige leningen.

Kredietbeoordelaar Fitch trok onlangs aan de noodrem door Frankrijk te verlagen naar A+, met als argument dat er geen geloofwaardig pad ligt om de schuld te stabiliseren. Daarmee groeit de vrees dat Parijs in een vicieuze cirkel belandt: hogere schulden leiden tot hogere rentes, die de schuld verder opstuwen.

Nog kan Frankrijk lenen op de internationale markten, maar het vertrouwen brokkelt af. Waar Griekenland destijds simpelweg geen toegang meer had tot krediet, hangt Frankrijk een sluipender scenario boven het hoofd: langzaam stijgende kosten die de begroting verstikken.

Politieke verlamming in een verscheurd land

Alsof dat niet genoeg is, verkeert Frankrijk in een politieke crisis. Premier François Bayrou sneuvelde over zijn bezuinigingsplannen, en zijn opvolger Sébastien Lecornu staat voor een vrijwel onmogelijke taak: regeren zonder stabiele meerderheid in een diep verdeeld parlement.

De Assemblée Nationale is geblokkeerd tussen drie blokken:

• Macron’s verzwakte centrumpartij,
• de linkse alliantie die elke besparing afwijst,
• en Marine Le Pen’s Rassemblement National, dat in de peilingen sterker staat dan ooit.

Het resultaat: bestuurlijke verlamming. Hervormingen die nodig zijn om de financiële situatie te verbeteren zijn politiek onhaalbaar, terwijl de bevolking massaal de straat opgaat tegen pensioenhervormingen en nieuwe bezuinigingen.

Frankrijk staat daarmee voor een dubbele dreiging: financieel drijfzand en politieke instabiliteit.

Waarom Frankrijk geen Griekenland is

De vergelijking met de eurocrisis rond Griekenland ligt voor de hand, maar schiet tekort. Griekenland vertegenwoordigde minder dan 2 procent van het eurozone-bbp; Frankrijk bijna 17 procent. Een reddingspakket zoals toen is simpelweg onmogelijk: de bedragen zouden astronomisch zijn en politiek onacceptabel in landen als Duitsland en Nederland.

Toch is Frankrijk ook geen Griekenland. Het land heeft nog altijd toegang tot de kapitaalmarkten, en beleggers beschouwen Frankrijk als “too big to fail”. De verwachting is dat de Europese Centrale Bank en de EU alles zullen doen om paniek te voorkomen. Maar die afhankelijkheid is tegelijk een zwakte: Frankrijk kan hervormingen uitstellen in de wetenschap dat Europa ingrijpt zodra het misgaat.

Schokgolven door Europa

Een ontsporing in Frankrijk zou direct voelbaar zijn in de rest van de Unie.

Economisch: stijgende Franse rentes kunnen overslaan naar Italië, Spanje en België. Banken in Duitsland en Nederland met grote posities in Franse obligaties lopen risico. Handelspartners zien hun export krimpen als de Franse economie vertraagt.

Politiek: de Frans-Duitse motor van de EU hapert. Zonder Parijs stagneert besluitvorming over migratie, klimaat en defensie. Tegelijk dreigt Marine Le Pen een eurosceptische koers in te zetten als zij de macht grijpt. Dat zou een existentiële uitdaging betekenen voor de EU.

Sociaal: stakingen en protesten in Frankrijk kunnen inspireren tot soortgelijke bewegingen in andere landen, waar de onvrede over bezuinigingen en hoge kosten van levensonderhoud groeit.

Geopolitiek: een verdeeld Europa verliest gewicht tegenover grootmachten. Steun aan Oekraïne kan afbrokkelen, en de euro kan terrein verliezen op de internationale markten.

Kan Europa ingrijpen?

Een “Griekenland-scenario” met directe leningen is onrealistisch. Hulp zal indirect komen:

• De ECB kan massaal Franse staatsobligaties opkopen om rentes te drukken.
• De Europese Commissie kan Frankrijk meer tijd geven om de tekorten te verlagen.
• Duitsland en Nederland zullen steun bieden, maar alleen onder voorwaarden van hervormingen.

Toch schuilt hier een gevaar. Als Frankrijk telkens uitzonderingen krijgt, verliest het Stabiliteits- en Groeipact elke geloofwaardigheid. Andere landen kunnen dan ook besluiten de regels te negeren.

Een Unie onder druk

De timing van deze crisis is ronduit gevaarlijk. De EU staat al onder druk door migratie, oorlog in Oekraïne, energie-afhankelijkheid en de opmars van populistische partijen. Frankrijk dreigt de zwakke schakel te worden die al deze spanningen blootlegt.

Waar de eurocrisis van 2010 begon in de periferie, dreigt nu de crisis in de kern van Europa. De inzet is hoger dan ooit: lukt het de EU om Frankrijk overeind te houden zonder zichzelf te verliezen?

Conclusie: existentiële test

De Franse crisis is geen geïsoleerd probleem. Het is een stresstest voor de hele Europese Unie. Economisch, politiek en sociaal kunnen de gevolgen ver reiken. In het beste geval leidt het tot meer discipline en hervormingen, in het slechtste geval tot een kettingreactie die de euro en de Europese samenwerking ondermijnt.

Één ding is duidelijk: Europa kan niet toekijken. Als Frankrijk wankelt, wankelt de hele Unie.