Tussen digitale wapenwedloop, economische ontkoppeling en geopolitieke herverkaveling bevindt de wereld zich op een kruispunt. Is dit het einde van de geschiedenis — of slechts het begin van iets veel complexers?

26, mei, 2025

Geschreven door: Ilias Tahiri

Inleiding

De oude wereldorde kraakt in zijn voegen. Drie decennia na het einde van de Koude Oorlog is het idee van een vreedzame, liberale wereld onder leiding van de Verenigde Staten achterhaald. In plaats daarvan zijn we anno 2025 beland in een tijdperk van fragmentatie, rivaliteit en technologische machtsstrijd. De vraag dringt zich op: leven we in een Nieuwe Koude Oorlog — of zijn we in een nog fundamentelere overgangsfase terechtgekomen?

Fukuyama’s vergissing

Toen de Berlijnse Muur viel en de Sovjet-Unie implodeerde, schreef politicoloog Francis Fukuyama in 1989 het fameuze essay “The End of History?”. Zijn stelling: de liberale democratie had als eindstadium van de menselijke politieke ontwikkeling gewonnen. Grote ideologische alternatieven zoals communisme of fascisme waren verslagen. Het Westen geloofde dat zijn waarden universeel waren geworden — vrijheid, mensenrechten, markteconomie.

Maar de geschiedenis had andere plannen.

China ontwikkelde zich tot een economische en technologische supermacht zonder democratische hervormingen. Rusland hervond onder Vladimir Poetin zijn imperialistische reflexen. En binnen het Westen zelf wonnen populisme, protectionisme en systeemkritiek terrein. De liberale orde, ooit het model, werd twijfelachtig.

“De oude wereld sterft, maar de nieuwe is nog niet geboren,” schreef de Italiaanse denker Antonio Gramsci. Dat lijkt precies te passen bij deze tijd.

Van globalisering naar blokvorming

De wereld die in de jaren ’90 leek open te breken, sluit zich nu opnieuw. Globalisering is op zijn retour. In plaats van één wereldmarkt ontstaan er steeds meer economische, technologische en ideologische blokken:

• VS en bondgenoten bouwen aan gesloten waardeketens voor microchips, AI en defensietechnologie.
• China ontwikkelt een parallelle digitale infrastructuur en presenteert zijn model als alternatief voor het Westen.
• BRICS-landen (met o.a. Rusland, China, Iran en recent ook Saoedi-Arabië) positioneren zich als tegenpool van de westerse dominantie.

De deglobalisering is structureel geworden. Lokalisering van productie, bescherming van strategische industrieën, sanctie-oorlogen en technonationalisme zijn dagelijkse praktijk. De “vrije markt” is ondergeschikt geraakt aan geopolitiek.

De digitale frontlinie
De rivaliteit speelt zich niet langer alleen af met legers en raketten, maar ook in cyberspace, data en satellieten. De technologische wapenwedloop van de 21e eeuw wordt niet gevoerd met kernkoppen, maar met:

• AI-gestuurde wapensystemen en dronezwermen
• Hypersonische raketten ontwikkeld door China, Rusland en de VS
• Cyberaanvallen op energie- en communicatienetwerken
• De militarisering van de ruimte (o.a. antisatellietwapens en spionagesatellieten)
• Grote nationale defensieprojecten zoals Trump’s “Golden Dome” — een geavanceerd raketafweersysteem met ruimte-elementen

De oorlog is grijs geworden: geen open strijd, maar voortdurende beïnvloeding, sabotage, inmenging in verkiezingen, en economische druk.

Trumpisme en economisch nationalisme

De terugkeer van Donald Trump op het wereldtoneel heeft deze trends verder aangewakkerd. Zijn beleid draait om “America First 2.0”: importheffingen op Chinese goederen, herindustrialisatie, reshoring van productie, en een harde koers tegen multilaterale handelsorganisaties.

Trump streeft naar een handelsoverschot door de binnenlandse economie te stimuleren en buitenlandse invloed te weren. Tegelijk is zijn beleid een uitdrukking van een bredere trend: het geloof in open markten is vervangen door economische zelfverdediging.

Nieuwe wereld, oude patronen

De parallellen met de originele Koude Oorlog (1947–1991) zijn opvallend:

• Ideologische rivaliteit tussen autoritaire staten en liberale democratieën
• Wapenwedloop (nu vooral digitaal en technologisch)
• Proxyconflicten (Oekraïne, Taiwan, Zuid-Chinese Zee)
• Blokvorming en economische sancties

Maar er zijn ook grote verschillen:

• De wereld is multipolair, niet bipolair.
• Economieën zijn veel verwevender dan tijdens de vorige Koude Oorlog.
• Informatie en desinformatie verspreiden zich razendsnel via sociale media.

Welke naam krijgt deze tijd?

Wat historici over dertig jaar zullen schrijven, hangt af van de uitkomst. Mogelijke benamingen voor deze periode zijn al denkbaar:

• Het Tussenrijk: een tijd tussen twee wereldordes
• De Digitale Oorlogsperiode: waarin technologie de macht bepaalt
• De Grote Decoupling: het moment waarop wereldsystemen uit elkaar vielen
• De Nieuwe Koude Oorlog: als China en het Westen in permanente rivaliteit blijven

Waarom dit ons allemaal aangaat

Dit is geen abstract geopolitiek verhaal. De gevolgen zijn tastbaar:

• Prijzen stijgen door economische ontkoppeling.
• Democratische waarden staan onder druk, ook in het Westen.
• Jongeren groeien op in een wereld waar vrede en vrijheid niet vanzelfsprekend zijn.
• Innovatie wordt gestuurd door militaire en strategische belangen.

De wereld is geen “global village” meer, maar een splinternetwerk van concurrerende belangen en systemen.

De slotvraag
Fukuyama had ongelijk: de geschiedenis is niet geëindigd. Maar misschien, zoals een kritische historicus schreef, was zijn fout niet dat hij het einde voorspelde — maar dat hij dacht dat zijn eigen systeem het eindpunt zou zijn.

Wat nu nodig is, is geen nostalgie naar de wereldorde van gisteren, maar een heldere blijf op het heden — en moed om een nieuwe, rechtvaardige wereldorde te bouwen.