23 mei, 2025

Geschreven door: Ilias Tahiri

De oorlog in Oekraïne: een geopolitiek drama tussen angst, geschiedenis en gemiste erkenning

De oorlog in Oekraïne is een tragedie in vele bedrijven. Een conflict vol doden en verwoesting, maar ook een spiegel van een wereld die al decennia worstelt met hoe om te gaan met verleden, macht en identiteit. In plaats van antwoorden biedt dit conflict vooral een pijnlijk inzicht: dat we als wereldgemeenschap zijn tekortgeschoten in het bouwen van wederzijds vertrouwen. Niet alleen Rusland, Oekraïne of het Westen faalden afzonderlijk — maar allen gezamenlijk, elk op hun manier.

Om dat te begrijpen moeten we terug naar het begin. Niet naar februari 2022. Maar naar 1991.

Het Sovjetverval en de Russische existentiële schok

Toen de Sovjet-Unie uiteenviel, verloor Rusland niet alleen een staat — het verloor een wereldorde waarin het het middelpunt was. Miljoenen etnische Russen leefden plots in “buitenlanden”, strategische buffers verdwenen, en het geloof in de Russische grootsheid werd vervangen door economische chaos en sociale desoriëntatie.

• In de jaren ’90 kampte Rusland met vernedering, armoede en een identiteitscrisis. Het Westen bood hulp, maar ook voorwaarden. Rusland werd behandeld als een “leerling-democratie” in plaats van als een gelijkwaardige macht.
• Voor veel Russen was het Westen geen bondgenoot, maar een triomferende macht die haar model oplegde.

Poetin begreep dit gevoel. Zijn belofte aan Rusland was geen terugkeer naar communisme, maar een terugkeer naar respect, controle en eigenwaarde. Dat verklaart zijn obsessie met “wederopstanding” en “traditionele waarden”. In zijn visie is Rusland geen gewone staat, maar een beschaving die moet overleven tegen een vijandige wereld.

Oekraïne: land tussen werelden

Oekraïne is in vele opzichten een geopolitieke breuklijn, maar vooral een land met een eigen complexe identiteit. Geen westen, geen Rusland — maar iets eigens. Die identiteit is lange tijd verdeeld gebleven, niet door externe machten, maar door de eigen geschiedenis:

• In het westen: oriëntatie op Europa, democratie, nationale taal en geschiedenis van verzet tegen Russisch imperialisme.
• In het oosten en zuiden: sterke culturele en taalkundige banden met Rusland, economische verwevenheid, en lange periodes van gedeelde Sovjetgeschiedenis.

De Maidan-revolutie van 2013-2014 werd in het Westen gezien als een bevrijding, in Moskou als een staatsgreep. Voor Oekraïners was het vaak een mengeling van beide: een volksopstand met een diep verlangen naar onafhankelijkheid en een rechtvaardiger toekomst. Maar het Westen maakte een fout: het overschatte de homogeniteit van Oekraïne en onderschatte de kwetsbaarheid van haar positie tussen grootmachten.

Het Westen: belofte zonder empathie

NAVO-uitbreiding vanaf de jaren ’90 werd door het Westen gepresenteerd als een zaak van vrijheid en veiligheid. Voor landen als Polen, Litouwen en Roemenië was dat logisch — hun herinnering aan Russische overheersing was levend en reëel. Maar diezelfde uitbreiding werd in Rusland ervaren als een bedreiging en vernedering.

• Belofte of misverstand? Er is debat over of het Westen ooit beloofde NAVO niet uit te breiden. Maar belofte of niet: het werd in Moskou beleefd als woordbreuk.
• Waarom geen alternatief? Het Westen bood geen geloofwaardig veiligheidskader waarin Rusland zich erkend voelde. Diplomatie bleef vaak technocratisch, moralistisch, en westers gecentreerd.

Het Westen geloofde dat economische integratie en liberale waarden vanzelf vrede zouden brengen. Wat het niet begreep: Rusland wilde niet alleen veiligheid, maar erkenning als gelijkwaardige speler met eigen culturele legitimiteit. En dat ontbrak.

De Krim en Donbas: Russisch nationalisme als reactie, niet alleen agressie

De annexatie van de Krim in 2014 werd wereldwijd veroordeeld. Maar binnen Rusland werd het ervaren als een herstel van iets dat “altijd Russisch is geweest”. De militaire inlijving was strategisch — Sebastopol, de Zwarte Zee, de NAVO-dreiging — maar ook emotioneel: de Krim was een symbool van historische trots en culturele verbondenheid.

De oorlog in de Donbas werd officieel gevoerd door “separatisten”, maar in de praktijk sterk gestuurd door Russische inlichtingendiensten en propaganda. Toch was de opstand in Oost-Oekraïne niet volledig kunstmatig: er bestond onvrede, angst voor Oekraïens nationalisme, economische frustratie. Rusland gebruikte die gevoelens, maar schiep ze niet volledig zelf.

2022: Oorlog als spiegel van alle fouten

De invasie van Oekraïne op 24 februari 2022 was een fundamentele breuk met het internationaal recht. Een aanval die leidde tot immense vernietiging, vluchtelingenstromen, economische sancties en een bevroren conflict. Maar de oorlog kwam niet uit het niets. Het was het gevolg van:

• Jarenlange wantrouwen aan beide zijden;
• Structurele diplomatieke onverschilligheid;
• Verharde beeldvorming: het Westen als decadente vijand, Rusland als onverbeterlijke agressor.

Wie draagt de schuld? Wie draagt de verantwoordelijkheid?

Poetin draagt verantwoordelijkheid voor het geweld. Maar het zou kortzichtig zijn om het verhaal daarbij te laten. De werkelijke tragedie is dat alle partijen tekortschoten in het begrijpen van elkaars angsten en verwachtingen.

• Het Westen zag te weinig dat grootmachten ook culturele veiligheid zoeken.
• Rusland koos voor militaire dominantie waar dialoog nodig was.
• Oekraïne werd structureel gezien als pion in plaats van soevereine actor, wat haar kwetsbaar maakte voor beïnvloeding van beide kanten.

Wat nu? Hoop tussen puin

Een rechtvaardige vrede vereist:

• Erkenning van Oekraïne als soeverein land, niet als buffer of pion.
• Erkenning van Russische veiligheidszorgen, zonder toe te geven aan militaire chantage.
• Een nieuw veiligheidsmodel voor Europa, waarin niet alleen NAVO-leden, maar ook buurlanden zich gehoord voelen.
• Herstel van diplomatie als ruggengraat, niet als bijzaak.

Vrede begint met taal. Met luisteren. Met het besef dat achter elke soldaat, leider of burger een verhaal van angst en hoop schuilgaat. Pas als we die verhalen erkennen, kunnen we bouwen aan een toekomst waarin de kaart van Europa niet langer met bloed wordt getekend.

Realiteit, geen illusie: vrede vraagt volwassen moed

Het is verleidelijk — en begrijpelijk — om vast te houden aan idealen: volledige Oekraïense soevereiniteit, herstel van grenzen van vóór 2014, terugkeer van de Krim. Maar de realiteit is anders.

Rusland heeft grondgebied in Oekraïne militair veroverd en houdt het vast.

• De Krim is sinds 2014 volledig onder Russische controle en zwaar gemilitariseerd.
• Grote delen van Donetsk, Loehansk en delen van Zaporizja en Cherson zijn onder bezetting of functioneel geannexeerd.
• Miljoenen mensen in die gebieden leven inmiddels onder Russisch bestuur, met Russische paspoorten, scholen en media.

Dit feitelijke overwicht betekent dat elke onderhandeling of vredesregeling die totaal herstel eist zonder voorwaarden, geen realistische diplomatieke basis heeft.

Dat is geen oproep tot opgeven. Het is een oproep tot politieke volwassenheid. Tot het erkennen dat geopolitieke oplossingen soms vragen om moeilijke compromissen — en dat diplomatie niet draait om wie moreel gelijk heeft, maar om het voorkomen van een eindeloze cyclus van wraak en wederopbouw.

Een nieuwe geopolitieke taal: voorbij recht, voorbij revanche

Europa — en het bredere Westen — moet zich afvragen: wat is ons doel?

• Is het een verzwakt Rusland?
• Een hersteld Oekraïne?
• Een NAVO tot aan de Russische grens?
• Of een nieuwe veiligheidsarchitectuur waarin Rusland én zijn buurlanden kunnen bestaan zonder elkaars bestaan te ontkennen?

Om daar te komen moeten we durven denken buiten de kaders van 20e-eeuwse machtspolitiek én 21e-eeuwse morele absolutismen.

We moeten erkennen:

• Dat sommige gebieden waarschijnlijk blijvend verloren zijn voor Oekraïne, tenzij er een miraculeuze verandering op het slagveld komt.
• Dat Rusland niet kan verdwijnen, ook al willen sommigen dat in het Westen — het moet opnieuw worden geïntegreerd in een wereldsysteem, of het zal blijven vechten tegen dat systeem.
• Dat wederzijds respect niet hetzelfde is als wederzijdse goedkeuring — je kunt erkennen dat de ander bestaat, zonder het met hem eens te zijn.

Nieuwe leiders voor een nieuwe wereld

Om deze koerswijziging mogelijk te maken, zijn er leiders nodig die voorbij angst en prestige durven denken:

• Leiders die niet alleen militair, maar ook emotioneel geopolitiek kunnen denken.
• Die begrijpen dat veiligheid niet alleen uit wapens komt, maar uit erkenning en relativering van eigen morele positie.
• Die weten dat we in een wereldorde leven die niet langer wordt bepaald door winnaars, maar door het vermogen om te blijven communiceren met tegenpolen.

Misschien zijn dat nieuwe gezichten. Misschien komen ze voort uit de samenleving, niet uit de oude politieke machines. Maar zonder dat soort leiderschap blijven we in de fuik van confrontatie en verlamming.

Slot: van historische last naar gedeelde toekomst

De oorlog in Oekraïne laat zien hoe geschiedenis als keten werkt — maar ook dat ketens kunnen worden losgemaakt.

We hoeven het verleden niet te vergeten om vrede te sluiten. Maar we moeten wel stoppen met ernaar te leven alsof het onveranderlijk is. Geen vrede zal ooit perfect rechtvaardig zijn. Maar de enige alternatieven zijn eindeloze oorlog, verdeeld Europa, en een wereld die zichzelf niet meer herkent.

Er is een nieuwe geopolitieke ethiek nodig. Eén die zich niet blindstaart op ideologie of ijdelheid, maar zich richt op het voortbestaan van complexe samenlevingen in een onzekere wereld.

En dat begint met deze vraag:

Durven we te kiezen voor vrede als moed, in plaats van oorlog als.