Inleiding

​Het conflict tussen Rusland en Oekraïne is diepgeworteld in een complexe historische context en wordt beïnvloed door geopolitieke belangen van meerdere grote spelers. Naast de eerder genoemde factoren is het belangrijk te benadrukken dat Rusland de uitbreiding van de NAVO richting het oosten als een bedreiging voor zijn eigen veiligheid beschouwt. Deze perceptie heeft bijgedragen aan de spanningen en de dynamiek van het conflict. ​

Bovendien speelt de energievoorziening een cruciale rol in dit conflict. Zowel Rusland als Oekraïne zijn belangrijke spelers in de energievoorziening van Europa, wat de strategische belangen van externe actoren zoals de Verenigde Staten en de Europese Unie versterkt. Deze actoren hebben zowel politieke als economische motieven om betrokken te zijn bij het conflict, wat de complexiteit verder vergroot.​

Het is ook essentieel om de interne politieke dynamiek binnen Oekraïne in overweging te nemen. De interne verdeeldheid, met name tussen pro-westerse en pro-Russische segmenten van de bevolking, heeft geleid tot politieke instabiliteit, wat door externe machten is benut om hun invloed in de regio te versterken.​Samenvattend is het conflict tussen Rusland en Oekraïne een complexe mix van historische, geopolitieke en interne factoren, waarbij meerdere grote spelers betrokken zijn die hun eigen strategische belangen nastreven.​

Historische Ontwikkeling van Oekraïne

Kyivse Rijk en de Ontstaan van Oekraïne

Oekraïne vindt haar historische wortels terug in het middeleeuwse Kyivse Rijk, gesticht in de 9e eeuw door Scandinavische Vikingen (Varjagen). Kyiv werd het culturele en politieke centrum van dit rijk, dat vaak wordt beschouwd als het fundament voor zowel de Russische als Oekraïense identiteit. De bekering tot het orthodoxe christendom in 988 door grootvorst Vladimir de Grote versterkte deze culturele verbondenheid.

Periode van Vreemde Heerschappij

Vanaf de 13e eeuw viel het gebied uiteen na de Mongoolse invasie. In de eeuwen daarna kwamen grote delen van Oekraïne afwisselend onder invloed van Polen, Litouwen en het Russische Rijk. Dit leidde tot diepgewortelde culturele diversiteit binnen Oekraïne zelf.​

In de 17e eeuw werd onder leiding van de Kozakken een semi-autonome staat opgericht: het Hetmanaat. Na het Verdrag van Perejaslav (1654) kwam het Hetmanaat echter onder Russische bescherming, wat leidde tot toenemende russificatie. ​

Het Verdrag van Perejaslav wordt beschouwd als een keerpunt in de Oekraïense geschiedenis. Het markeerde het begin van een langdurige periode van Russische invloed en controle over Oekraïne, wat uiteindelijk leidde tot de integratie van het Hetmanaat in het Russische Rijk. Deze gebeurtenis wordt door sommige historici gezien als het begin van de Russische overheersing van Oekraïne, die duurde tot de val van de Sovjet-Unie in 1991.

De gevolgen van deze historische ontwikkelingen zijn nog steeds merkbaar in de hedendaagse Oekraïense samenleving en politiek. De culturele diversiteit en de geschiedenis van buitenlandse overheersing hebben bijgedragen aan een complexe nationale identiteit en regionale verschillen binnen Oekraïne.​

Russische en Oostenrijks-Hongaarse Invloed

Vanaf de 18e eeuw werd Oekraïne opgedeeld tussen het Russische Rijk en het Oostenrijks-Hongaarse Rijk. Het grootste deel van Oekraïne kwam onder Russische heerschappij, wat duurde tot het einde van de Eerste Wereldoorlog. Oost-Oekraïne onderging sterke russificatie, terwijl West-Oekraïne beïnvloed werd door de Centraal-Europese cultuur via het Oostenrijks-Hongaarse Rijk. Dit zorgde voor blijvende verschillen in cultuur en politiek bewustzijn tussen Oost en West. Deze historische invloeden hebben geleid tot een complexe nationale identiteit en regionale verschillen binnen Oekraïne.Het westen van Oekraïne, dat lange tijd onder invloed stond van Polen en het Habsburgse Rijk, ontwikkelde een sterke nationale identiteit en pro-westerse oriëntatie. In tegenstelling hiermee heeft het oosten, dat onder Russische heerschappij stond, nauwere culturele en politieke banden met Rusland. Deze verschillen zijn ook zichtbaar in religieuze affiliaties. In West-Oekraïne is de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk prominent aanwezig, terwijl in Oost-Oekraïne de Russisch-Orthodoxe Kerk een grotere aanhang heeft. Deze religieuze verschillen hebben bijgedragen aan de diverse culturele identiteit van Oekraïne en spelen een rol in de huidige politieke dynamiek van het land.​

20e eeuw: Nationalisme, Oorlog en Sovjet-Unie

De Eerste en Tweede Wereldoorlog

​Tijdens de Eerste Wereldoorlog namen nationalistische sentimenten in Oekraïne sterk toe. In 1918 werd de Oekraïense Volksrepubliek (UNR) opgericht, die op 22 januari 1918 haar onafhankelijkheid uitriep. Deze jonge staat werd echter geconfronteerd met interne conflicten tussen nationale bewegingen, bolsjewieken en witgardisten. Daarnaast leidde de Duitse bezetting tot de ontbinding van de Centrale Rada en de installatie van het Hetmanaat onder leiding van Pavlo Skoropadskyi, wat de politieke instabiliteit verder vergrootte. In de jaren '30 leed Oekraïne zwaar onder Stalins collectivisatiebeleid, wat culmineerde in de Holodomor, een hongersnood die miljoenen Oekraïners het leven kostte. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ontstonden controversiële nationalistische bewegingen, zoals de Organisatie van Oekraïense Nationalisten (OUN) onder leiding van Stepan Bandera. Hoewel ze streefden naar onafhankelijkheid, werkten sommige facties samen met nazi-Duitsland in hun strijd tegen de Sovjet-Unie. Dit verleden blijft een omstreden thema in Oekraïne.​

Sovjetperiode en Onafhankelijkheid

​Na de Tweede Wereldoorlog werd Oekraïne volledig geïntegreerd in de Sovjet-Unie, wat leidde tot een paradoxale situatie waarin de Oekraïense identiteit zowel werd onderdrukt als versterkt. De Sovjetautoriteiten probeerden de Oekraïense cultuur en taal te onderdrukken door middel van russificatiebeleid en politieke repressie. Tegelijkertijd versterkten deze onderdrukkende maatregelen het nationale bewustzijn en het verlangen naar onafhankelijkheid onder de Oekraïense bevolking.​

De val van de Sovjet-Unie in 1991 bracht Oekraïne onafhankelijkheid, maar liet het land achter met diepgaande interne verdeeldheid over haar nationale koers. Deze verdeeldheid kwam voort uit historische, culturele en politieke verschillen tussen de verschillende regio's van Oekraïne. In het westen van het land, dat lange tijd onder invloed stond van Europese mogendheden zoals Polen en Oostenrijk-Hongarije, was er een sterke pro-westerse en nationalistische sentiment. In het oosten en zuiden, waar de Russische invloed dominanter was, waren de banden met Rusland sterker en was er meer steun voor pro-Russische politieke partijen.​

Deze interne verdeeldheid manifesteerde zich in de politieke arena, met name tijdens de presidentsverkiezingen. In 1994 werd Leonid Koesjma verkozen tot president, mede dankzij sterke steun uit de oostelijke en zuidelijke regio's.Zijn beleid was gericht op nauwere banden met Rusland, wat leidde tot spanningen met de westelijke regio's die streefden naar integratie met Europa.​

De spanningen tussen de pro-westerse en pro-Russische segmenten van de bevolking kwamen opnieuw tot uiting tijdens de Oranje Revolutie van 2004. Massale protesten tegen verkiezingsfraude leidden tot het ongeldig verklaren van de verkiezingsresultaten en een herstemming, waarbij de pro-westerse kandidaat Viktor Joesjtsjenko als winnaar uit de bus kwam. Deze gebeurtenissen benadrukten de diepe kloof binnen de Oekraïense samenleving over de toekomstige koers van het land.​

De Euromaidan-protesten van 2013-2014 waren een verdere illustratie van deze interne verdeeldheid. De protesten begonnen als een reactie op de beslissing van toenmalig president Viktor Janoekovytsj om af te zien van een associatieovereenkomst met de Europese Unie ten gunste van nauwere banden met Rusland. Dit leidde tot massale demonstraties, die uiteindelijk resulteerden in de afzetting van Janoekovytsj. De daaropvolgende annexatie van de Krim door Rusland en het uitbreken van een gewapend conflict in de oostelijke regio's Donetsk en Loehansk verdiepten de interne verdeeldheid en brachten de kwestie van de nationale identiteit en geopolitieke oriëntatie van Oekraïne opnieuw naar voren.​

In de jaren na de onafhankelijkheid heeft Oekraïne gestreefd naar een balans tussen de verschillende regionale en culturele identiteiten binnen het land. Het proces van natievorming is complex en wordt voortdurend beïnvloed door zowel interne dynamiek als externe factoren, waaronder de relaties met buurlanden en internationale partners. Het streven naar een inclusieve nationale identiteit die recht doet aan de diversiteit binnen Oekraïne blijft een uitdaging voor de politieke leiders en de samenleving als geheel.​

Post-Sovjet Oekraïne en Externe Invloed

Interne verdeeldheid

​Sinds de onafhankelijkheid in 1991 heeft Oekraïne geworsteld met een complexe nationale identiteit, gekenmerkt door regionale verschillen in culturele en politieke oriëntatie. In het westen van het land, met name in de historische regio Galicië, zijn er sterke pro-Europese sentimenten. Deze regio heeft een andere historische ontwikkeling doorgemaakt dan de oostelijke delen, wat heeft geleid tot een sterkere identificatie met het Oekraïense staatsburgerschap en steun voor decentralisatie na 2014. ​In de oostelijke en zuidelijke delen van Oekraïne, zoals Donetsk en Luhansk, zijn er sterke pro-Russische sentimenten.Tijdens de pro-Russische onrust in 2014 gaven veel inwoners van deze regio's de voorkeur aan een federale staat, waarbij 38,4% in Donetsk en 41,9% in Luhansk voorstander was van deze verandering. Deze regionale verschillen hebben geleid tot spanningen binnen Oekraïne, vooral tijdens politieke crises. De Euromaidan-protesten van 2013-2014, die leidden tot de afzetting van de pro-Russische president Viktor Janoekovytsj, werden voornamelijk gesteund door de westelijke regio's. Tegelijkertijd ontstonden in de oostelijke regio's separatistische bewegingen die streefden naar meer autonomie of aansluiting bij Rusland, wat resulteerde in het conflict in de Donbas-regio. Het begrijpen van deze regionale dynamiek is essentieel om de huidige politieke en sociale ontwikkelingen in Oekraïne te kunnen duiden. De balans tussen pro-Europese en pro-Russische sentimenten blijft een bepalende factor in de Oekraïense politiek en beïnvloedt de koers die het land kiest in zijn binnenlandse en buitenlandse beleid.​

Westerse invloed en de Maidan-protesten

De Euromaidan-protesten van 2013-2014 vormden een keerpunt in de moderne Oekraïense geschiedenis. Aanvankelijk gericht tegen corruptie en voor integratie met Europa, escaleerden ze snel tot een geopolitiek strijdtoneel. De protesten begonnen in november 2013 nadat president Viktor Janoekovytsj weigerde een associatieovereenkomst met de Europese Unie te ondertekenen, wat leidde tot massale demonstraties op het Onafhankelijkheidsplein (Maidan Nezalezjnosti) in Kiev. ​Deze demonstraties, bekend als Euromaidan, ontwikkelden zich tot de grootste democratische massabeweging in Europa sinds 1989. Het protestkamp op het Onafhankelijkheidsplein werd beschermd door geïmproviseerde barricades en bewaakt door vrijwilligers van de 'Maidan Zelfverdediging'. In januari en februari 2014 escaleerde het geweld tussen demonstranten en de speciale oproerpolitie Berkoet, wat resulteerde in de dood van 108 demonstranten en 13 politieagenten. Deze confrontaties leidden uiteindelijk tot de afzetting van president Janoekovytsj op 22 februari 2014.

Westerse politici, waaronder de Amerikaanse assistent-staatssecretaris Victoria Nuland, speelden een actieve rol door openlijke steun te betuigen aan de protesten en betrokken te zijn bij de formatie van een nieuwe Oekraïense regering.Deze betrokkenheid werd door Rusland gezien als een Westerse staatsgreep. Als reactie daarop annexeerde Rusland in maart 2014 de Krim en steunde het separatistische bewegingen in Oost-Oekraïne, wat leidde tot een langdurig conflict in de Donbas-regio. ​

Deze gebeurtenissen maakten van Oekraïne het brandpunt van een geopolitieke confrontatie tussen Oost en West, met blijvende gevolgen voor de regionale en mondiale politieke dynamiek.​

Proxy-oorlog: Oekraïne als strijdtoneel tussen Rusland en de VS

​De oorlog in Oekraïne is nauw verweven met de geopolitieke strijd tussen Rusland en het Westen, met name de Verenigde Staten. Sinds het einde van de Koude Oorlog heeft het Westen geprobeerd zijn invloed in Oost-Europa te vergroten, onder andere door de uitbreiding van de NAVO. Rusland beschouwt deze uitbreiding als een bedreiging voor zijn eigen veiligheid en invloedssfeer.​

In reactie op de afzetting van de pro-Russische Oekraïense president Viktor Janoekovytsj tijdens de Euromaidan-protesten in 2014, annexeerde Rusland de Krim en steunde het pro-Russische separatisten in de Donbas-regio, zowel militair als economisch. Deze separatistische krachten werden ondersteund door, en waren proxy's van, de Russische strijdkrachten.Hoewel de Russische regering vaak directe betrokkenheid ontkende, suggereerde bewijs het tegendeel. De separatisten gaven toe wapens en voorraden uit Rusland te ontvangen, daar te zijn getraind en duizenden Russische burgers in hun gelederen te hebben. Tegelijkertijd gebruikt het Westen Oekraïne als een strategische pion tegen Rusland, met grootschalige militaire en economische steun. Hierdoor is het conflict uitgegroeid tot een proxy-oorlog waarin Oekraïners de hoogste prijs betalen.​

Donbass en regionale complexiteit

De Donbas-regio, gelegen in het oosten van Oekraïne, bestaat voornamelijk uit de oblasten Donetsk en Loehansk.Historisch gezien is deze regio nauw verbonden met Rusland, zowel cultureel als economisch. De naam 'Donbas' is een afkorting van 'Donetskyi Basein', wat 'Donetsbekken' betekent, verwijzend naar het steenkoolbekken dat zich uitstrekt over dit gebied.

In de 17e eeuw werd het gebied bewoond door Kozakken, die bekend stonden om hun onafhankelijke levensstijl en verzet tegen externe controle. Later, tijdens de industriële revolutie in de 19e eeuw, groeide de Donbas uit tot een belangrijk industrieel centrum binnen het Russische Rijk, voornamelijk door de ontdekking en exploitatie van steenkool en andere mineralen. ​

De bevolking van de Donbas is divers en heeft een sterke regionale identiteit ontwikkeld. Deze identiteit wordt gekenmerkt door een mix van etnische Oekraïners en Russen, evenals andere minderheidsgroepen. Veel inwoners spreken Russisch als hun eerste taal en voelen zich cultureel verbonden met Rusland. Toch identificeren velen zich primair met de Donbas zelf, wat bijdraagt aan een unieke regionale trots en identiteit. Deze sterke regionale identiteit heeft geleid tot een zekere mate van onafhankelijkheid en weerstand tegen externe invloeden, zowel van de Oekraïense centrale overheid als van buitenlandse mogendheden. Dit maakt het gebied bestuurlijk complex en draagt bij aan de voortdurende spanningen en conflicten. De trots op hun eigen regionale identiteit en het verzet tegen externe overheersing maken de Donbas tot een uniek en complex gebied binnen de bredere Oekraïense context.​

Gevolgen en toekomstperspectief

​De oorlog in Oekraïne heeft geleid tot een ongekende humanitaire crisis. Duizenden mensen zijn omgekomen, miljoenen zijn ontheemd geraakt en talloze regio's liggen in puin. Kinderen en hun families moeten sinds februari 2022 geweld, verlies en ontheemding doorstaan, wat heeft geleid tot beperkte toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en sociale voorzieningen. Echte vrede vereist meer dan militaire steun en diplomatieke onderhandelingen. Het erkennen van de historische complexiteit en het bevorderen van processen zoals waarheids- en verzoeningscommissies zijn noodzakelijk. Deze commissies, die eerder succesvol zijn ingezet in landen als Zuid-Afrika, Noorwegen, Zweden en Finland, onderzoeken mensenrechtenschendingen uit het verleden en streven naar nationale verzoening. Om duurzame vrede te bereiken, moeten zowel Rusland als het Westen hun geopolitieke ambities temperen en zich richten op het welzijn van Oekraïne zelf. Dit proces zal niet eenvoudig zijn en kan generaties duren. Alleen door de complexe geschiedenis te erkennen en de fouten van alle partijen onder ogen te zien, kan een blijvende oplossing worden bereikt.​

Conclusie

​Het conflict in Oekraïne is een complex en historisch beladen geopolitiek probleem, dat niet eenvoudigweg kan worden gereduceerd tot een kwestie van agressor versus slachtoffer. De diepgewortelde verdeeldheid binnen Oekraïne, gecombineerd met externe invloeden van zowel Rusland als het Westen, heeft geleid tot een situatie die sommigen beschouwen als een proxy-oorlog, met Oekraïne als het voornaamste slachtoffer.​

Om tot een duurzame vrede en stabiliteit te komen, is een genuanceerde benadering noodzakelijk. Dit vereist erkenning van historische feiten en wederzijdse verantwoordelijkheid. Zowel Rusland als het Westen moeten erkennen dat vrede alleen kan ontstaan door middel van dialoog en wederzijds begrip, waarbij Oekraïne niet langer wordt gezien als een speelbal, maar als een gelijkwaardige partner in een vreedzame Europese orde.​

Het bevorderen van een cultuur van dialoog en constructieve verbinding binnen Oekraïne is essentieel. Initiatieven die gericht zijn op het versterken van het maatschappelijk middenveld en het aanleren van vaardigheden voor een duurzame transformatie van de Oekraïense samenleving en politieke systemen kunnen bijdragen aan nationale verzoening. Daarnaast is het belangrijk dat zowel interne als externe actoren hun geopolitieke ambities temperen en zich richten op het welzijn van de Oekraïense bevolking. Het erkennen van de complexe geschiedenis en het bevorderen van wederzijds begrip kunnen de basis leggen voor een stabiele en vreedzame toekomst voor Oekraïne en de bredere Europese regio.​