Het verhaal van Syrië is meer dan dat van een verscheurd land; het is een weerspiegeling van de geopolitieke en religieuze spanningen in het Midden-Oosten. Sinds de Syrische burgeroorlog in 2011 ontstond, heeft het conflict niet alleen het land in chaos gestort, maar ook diepe scheuren blootgelegd in de regio en daarbuiten. De toekomst van Syrië en het Midden-Oosten wordt bepaald door een giftige mix van internationale belangen, fanatieke verdeeldheid en de uitdagingen van extremisme. Begrijpen hoe we hier zijn beland, is essentieel voor het pad naar vrede. 

Syrië: Een land in oorlog

De Syrische burgeroorlog begon als een opstand tijdens de Arabische Lente, waarbij burgers vreedzaam demonstreerden voor vrijheid en democratische hervormingen. Maar wat begon als een interne revolutie, mondde al snel uit in een internationaal slagveld. Het regime van Bashar al-Assad overleefde deze uitdagingen door brute repressie en met cruciale hulp van zijn bondgenoten, Iran en Rusland. 

De val van Assad, vaak al voorspeld in de vroege jaren van de opstand, bleef lang uit. In plaats daarvan versterkte hij zijn positie dankzij:

• Militaire dominantie, mede mogelijk gemaakt door buitenlandse hulp.

• Verdeling van oppositiegroepen, waardoor ze niet effectief samen konden werken.

• Internationale onwil voor regimeverandering, vooral na de chaos die volgde op interventies in Irak en Libië.

Wat overblijft, is een land dat geografisch en politiek gefragmenteerd is, met verschillende machtscentra in handen van de regering, Koerden, rebellen en jihadistische groeperingen zoals ISIS.

Externe actoren: Een strijd om invloed

Syrië werd al snel het toneel van een geopolitieke krachtmeting, waarbij externe actoren het conflict aangrepen om hun eigen belangen te verdedigen.

Rusland en Iran: Levensaders van Assad

Met militaire interventies vanaf 2015 gaf Rusland Assad de middelen om strategisch belangrijke gebieden te heroveren. Rusland ziet Syrië als een essentiële bondgenoot in de regio en een uitvalsbasis voor zijn marine in de Middellandse Zee. Iran steunt Assad om zijn invloed in het Midden-Oosten te consolideren, inclusief toegang tot Hezbollah in Libanon. Voor Iran is Syrië een cruciale schakel in zijn sjiitische as, die loopt van Teheran via Irak naar Libanon.

 De VS en Israël: Strategische rivaliteit

Hoewel Amerika aanvankelijk oppositiegroepen steunde, verlegde het later de focus naar het bestrijden van ISIS en het steunen van de Koerden. Amerikaanse sancties blijven Assad economisch onder druk zetten, maar direct militair ingrijpen tegen zijn regime bleef uit. Israël heeft een pragmatische aanpak gevolgd, gericht op het voorkomen van Iraanse wapenleveranties aan Hezbollah en het neutraliseren van Iraanse invloed nabij de Golanhoogten. Deze focus op Iran plaatst Israël en de VS in directe rivaliteit met Teheran en Moskou.           

Turkije en de Koerden

Turkije steunde aanvankelijk oppositiegroepen, maar richtte zich later op het voorkomen van een autonome Koerdische regio aan zijn grens. Deze dynamiek bracht Turkije in conflict met de door de VS gesteunde Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF), wat opnieuw de fragmentatie van belangen in het conflict aantoont.

De gevaren van extremisme

Een van de meest verwoestende gevolgen van het conflict is de opkomst van extremistische groeperingen. ISIS, Al-Nusra en andere jihadistische organisaties profiteerden van de chaos om gebieden te veroveren en hun ideologie te verspreiden. Hoewel ISIS territoriaal is verslagen, blijven de wortels van extremisme stevig geworteld:

• Radicalisering door wanhoop: In vluchtelingenkampen en door armoede groeit een nieuwe generatie die vatbaar is voor extremistische propaganda.

• Geopolitieke verdeeldheid: De focus van grootmachten op strategische belangen in plaats van stabiliteit draagt bij aan de voedingsbodem voor extremisme.

De huidige ontwikkelingen (December 2024) 

Op 8 december 2024 is het regime van de Syrische president Bashar al-Assad gevallen na een bliksemsnelle opmars van rebellen, geleid door de islamistische groep Hayat Tahrir al-Sham (HTS). Deze opstand begon op 27 november en resulteerde in de inname van Damascus, waarna Assad met zijn familie naar Moskou vluchtte en daar asiel kreeg.

De val van Assad markeert het einde van een 54-jarige heerschappij door de Assad-familie. De internationale gemeenschap reageert voorzichtig op deze ontwikkelingen, met zorgen over mogelijke chaos en een machtsvacuüm dat door radicale islamisten benut zou kunnen worden. Buurlanden zoals Israël, Jordanië en Libanon volgen de situatie nauwlettend, bezorgd over de regionale stabiliteit.

Na de val van Damascus zijn er schokkende ontdekkingen gedaan in de beruchte Sednaya-gevangenis, waar duizenden gevangenen onder erbarmelijke omstandigheden vastzaten. Rebellen troffen daar martelapparatuur aan, waaronder een zogenaamde ‘IJzeren Pers’ die werd gebruikt om slachtoffers na executie te vermorzelen. Veel gevangenen zitten nog steeds vast in ondergrondse cellen, afgesloten door elektronische deuren.

De toekomst van Syrië blijft onzeker. HTS heeft aangekondigd te streven naar een inclusieve regering en heeft beloofd minderheden te beschermen. Echter, de betrokkenheid van een islamistische groep roept vragen op over de richting die het land zal inslaan. De internationale gemeenschap benadrukt het belang van een vreedzame overgang en het voorkomen van een nieuw conflict.

De toekomst van het Midden-Oosten

Syrië is niet alleen een slagveld; het is een microkosmos van de bredere uitdagingen in het Midden-Oosten. De rivaliteit tussen de VS en Rusland, de spanningen tussen Iran en Saoedi-Arabië, en de verdeelde belangen van regionale spelers zoals Turkije, Israël en de Golfstaten hebben geleid tot een verlammende impasse. Wat moet er gebeuren om deze vicieuze cirkel te doorbreken?

Diplomatie boven wapens

Er moet een einde komen aan militaire oplossingen. Het Midden-Oosten heeft behoefte aan diplomatieke onderhandelingen waarin alle belanghebbenden worden betrokken, inclusief regionale minderheden zoals Koerden, Alawieten en soennieten.

Acceptatie van diversiteit

Een duurzame vrede kan alleen worden bereikt als er acceptatie is van de religieuze, etnische en culturele diversiteit van het Midden-Oosten. Samenleving moet niet gebaseerd zijn op fanatisme, maar op wederzijds respect.

Bestrijding van extremisme

Internationale samenwerking moet gericht zijn op het aanpakken van de onderliggende oorzaken van extremisme, zoals armoede, ontheemding en gebrek aan onderwijs. 

Een boodschap van hoop

Het Midden-Oosten heeft een geschiedenis van rijkdom aan cultuur en diversiteit. Syrië, ooit een voorbeeld van co-existentie tussen verschillende bevolkingsgroepen, kan opnieuw een model worden voor harmonie. Maar dit vereist moedige keuzes van leiders, een focus op vrede in plaats van macht, en een engagement van de internationale gemeenschap om niet alleen de belangen van grootmachten, maar ook de stem van gewone mensen te horen.

De toekomst van Syrië – en het Midden-Oosten – hangt af van onze bereidheid om te leren van deze complexe, tragische geschiedenis. Alleen door te kiezen voor vrede, dialoog en acceptatie kan een nieuwe toekomst worden gebouwd.