Hebben we de geschiedenis werkelijk in de hand, of worden we gestuurd door cyclische patronen die zich steeds opnieuw ontvouwen? Wat als de crises en veranderingen die we vandaag de dag ervaren, deel uitmaken van een voorspelbaar historisch patroon? De theorie van de "Vierde Ommekeer" van Neil Howe en William Strauss suggereert precies dat. Volgens hun model verloopt de geschiedenis in cycli van ongeveer 80 tot 100 jaar, elk verdeeld in vier fasen van intense sociale, economische en politieke veranderingen. Zitten we momenteel midden in een 'Crisis' fase, net zoals de Amerikaanse Revolutie, de Burgeroorlog, en de Tweede Wereldoorlog dat waren? Wat betekent dit voor de toekomst van onze samenleving?

Het concept van de ''Vierde Ommekeer'' 

Het concept van de "Vierde Ommekeer" is afkomstig uit de theorie van generatiedynamiek, ontwikkeld door Neil Howe en William Strauss. Volgens hun theorie verloopt de geschiedenis in cycli van ongeveer 80 tot 100 jaar, wat ruwweg overeenkomt met de levensduur van een generatie. Deze grote cyclus wordt onderverdeeld in vier fasen, elk een "turning" genoemd, die elk ongeveer 20 tot 25 jaar duren.

1. De Eerste Ommekeer (High): Dit is een periode van hernieuwde sociale orde na een crisis. De samenleving bouwt instituten op en versterkt collectieve waarden.

2. De Tweede Ommekeer (Awakening): In deze fase ontstaat er een spirituele of culturele herleving als reactie op de vorige periode van institutionele opbouw. Individuele expressie en persoonlijke waarden komen centraal te staan.
3. De Derde Ommekeer (Unraveling): Dit is een tijd van ontbinding waarin instituties verzwakken en individualisme sterker wordt. Er is sprake van maatschappelijke polarisatie en groeiende onzekerheid.
4. De Vierde Ommekeer (Crisis): In deze fase komt de samenleving in een periode van crisis terecht, vaak veroorzaakt door oorlog, revolutie of economische ineenstorting. Deze crisis leidt uiteindelijk tot een hernieuwde sociale orde en het begin van een nieuwe cyclus.

De theorie suggereert dat elke ommekeer wordt gekenmerkt door de generatie die op dat moment volwassen is en de wereldwijde omstandigheden waarmee zij geconfronteerd worden. Het idee is dat deze generaties, gevormd door hun ervaringen, een doorslaggevende rol spelen in de richting waarin de samenleving zich beweegt.

Strauss en Howe's werk wordt soms bekritiseerd vanwege zijn deterministische benadering van geschiedenis en het gebrek aan bewijs voor de voorspelde cycli. Desondanks heeft het concept van de "Vierde Ommekeer" een aanzienlijke invloed gehad op hoe sommige mensen denken over geschiedenis en toekomstige ontwikkelingen.

De Eerste Ommekeer (High)

De "Hoge Tijd" of "High" is de eerste fase in de cyclus van de Vierde Ommekeer, zoals beschreven door Neil Howe en William Strauss. Deze fase volgt direct na een grote crisis, zoals een oorlog of economische depressie, en markeert een periode van wederopbouw en stabilisatie in de samenleving.

Tijdens deze fase zijn er een aantal kenmerkende eigenschappen:

• Sterke Instituties:

Na de crisis is er een gezamenlijke inspanning om nieuwe of versterkte maatschappelijke instellingen en infrastructuren op te bouwen. Er is vaak sprake van een sterke centrale regering, efficiëntie en een breed gedragen vertrouwen in instituties zoals de overheid, het rechtssysteem en grote bedrijven.

• Gemeenschapszin:

De "Hoge Tijd" wordt gekenmerkt door een sterk gevoel van eenheid en gemeenschapszin. De nadruk ligt op het gemeenschappelijke goed, waarbij het welzijn van de samenleving als geheel belangrijker wordt geacht dan individuele belangen. Mensen voelen een gedeelde verantwoordelijkheid en solidariteit.

• Collectivisme boven Individualisme:

In deze fase zijn persoonlijke ambities en individualistische neigingen vaak ondergeschikt aan de behoeften van de samenleving. Er is een sterk collectief gevoel en mensen zijn bereid offers te brengen voor het grotere goed. Er is sprake van overeenstemming  en sociale discipline.

• Optimisme en Groei:

De "Hoge Tijd" is een periode van optimisme, economische groei en technologische vooruitgang. De samenleving is gericht op vooruitgang en verbetering, met investeringen in infrastructuur, onderwijs en andere essentiële diensten. Er is een sterke focus op innovatie en ontwikkeling.

Deze periode kan als relatief vreedzaam en stabiel worden beschouwd, met een gevoel van gedeelde missie en vooruitgang. Echter, tegen het einde van deze fase kunnen de strakke structuren en het jaknikken leiden tot een verlangen naar meer persoonlijke vrijheid en expressie, wat uiteindelijk kan bijdragen aan de overgang naar de volgende fase, het "Awakening" of "Ontwaken".

Voorbeeld: 

De meest recente en relevante periode die kan worden beschouwd als een "Hoge Tijd" of "High" fase, volgens de theorie van Neil Howe en William Strauss, is de periode na de Tweede Wereldoorlog. Deze fase, die vaak wordt aangeduid als de "Golden Age of Capitalism" (circa 1945-1973), kenmerkte zich door een sterke economische groei, opbouw van welvaartsstaten, en een hoge mate van institutionele stabiliteit in veel westerse landen. 

Na de verwoesting van de Tweede Wereldoorlog was er een periode van snelle economische wederopbouw, vooral in Europa en Japan, die leidde tot hoge groeipercentages. Veel landen breidden hun sociale vangnetten uit met programma's zoals gezondheidszorg, onderwijs en pensioenen, wat bijdroeg aan sociale stabiliteit en een gevoel van gemeenschapszin. De naoorlogse periode zag een versterking van internationale en nationale instellingen, waaronder de oprichting van de Verenigde Naties en de opkomst van multinationale economische samenwerkingen zoals de Europese Gemeenschap (voorloper van de Europese Unie).

Deze periode wordt vaak gezien als een tijd van brede maatschappelijke consensus, waarin er een gezamenlijke inspanning was om welvaart en stabiliteit te creëren na de ontberingen van de oorlogsjaren. Het was ook een tijd waarin collectieve waarden de boventoon voerden, wat later zou worden uitgedaagd tijdens de daaropvolgende "Ontwaking" fase in de jaren zestig en zeventig, gekenmerkt door culturele en sociale veranderingen.

De Tweede Ommekeer (Awakening)

De "Ontwaking" of "Awakening" is de tweede fase in de cyclus van de Vierde Ommekeer, zoals beschreven door Neil Howe en William Strauss. Deze fase volgt op de "Hoge Tijd" en is gekenmerkt door een spirituele of culturele heropleving. Tijdens deze periode gebeuren er een aantal belangrijke veranderingen in de samenleving:

• Spirituele en Culturele Heropleving:

In de "Ontwaking" fase ontstaat er een sterke behoefte aan vernieuwing op spiritueel, religieus en cultureel vlak. Mensen beginnen de bestaande waarden en normen, die tijdens de "Hoge Tijd" als vanzelfsprekend werden beschouwd, in twijfel te trekken. Dit leidt vaak tot een zoektocht naar nieuwe betekenis en identiteit.

• Jongere Generatie als Drijvende Kracht:

De jongere generatie, die opgroeide in de voorspelbare en stabiele omgeving van de "Hoge Tijd", wordt vaak de drijvende kracht achter de veranderingen in de "Ontwaking". Ze verzetten zich tegen de starre institutionele structuren en het collectivisme van hun voorgangers, en zoeken naar meer ruimte voor persoonlijke vrijheid en creativiteit.

• Focus op Persoonlijke Vrijheid en Expressie:

Er is een verschuiving van de nadruk op collectieve verplichtingen naar persoonlijke vervulling en zelfontdekking. Individuen willen zichzelf uitdrukken en nieuwe vormen van zelfexpressie ontdekken, wat kan leiden tot culturele experimenten en veranderingen in de manier waarop mensen denken over zaken als spiritualiteit, politiek, en sociale normen.

• In Vragen Stellen van de Gevestigde Orde:

De gevestigde orde, inclusief traditionele religies, sociale normen, en culturele conventies, wordt steeds meer uitgedaagd. Er ontstaat een periode van introductie en kritisch denken, waarbij mensen alternatieve levensstijlen en ideologieën verkennen. Dit kan resulteren in conflicten en spanningen tussen generaties en sociale groepen.

Nieuwe Sociale Bewegingen en Veranderingen:

De "Ontwaking" kan ook gepaard gaan met de opkomst van nieuwe sociale bewegingen die pleiten voor hervormingen en veranderingen in de samenleving. Dit kan variëren van burgerrechtenbewegingen tot feminisme, milieubewegingen, en andere vormen van activisme die gericht zijn op het herdefiniëren van maatschappelijke waarden en structuren.

Voorbeeld: 

Een recent voorbeeld van een "Ontwaking" fase kan worden gezien in de periode van de jaren zestig tot en met de jaren tachtig. Deze periode kenmerkt zich door een sterke culturele en sociale heropleving, aangedreven door de jongere generatie die opgroeide in de stabiliteit van de naoorlogse "Hoge Tijd".

Deze tijd zag de opkomst van bewegingen zoals de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten, de tweede golf feminisme, en de anti-oorlogsbeweging, die allemaal pleitten voor meer persoonlijke vrijheid en sociale hervormingen. De snelle ontwikkeling van technologie en media, zoals televisie en later het internet, speelde een cruciale rol in het verspreiden van nieuwe ideeën en het verbinden van mensen wereldwijd. Dit leidde tot een grotere blootstelling aan diverse culturen en gedachtegangen. Er was een verschuiving naar meer persoonlijke expressie, met een grotere acceptatie van verschillende levensstijlen en identiteiten. Dit werd weerspiegeld in muziek, kunst, mode, en de opkomst van subculturen zoals de hippiebeweging. Naast culturele veranderingen, was er ook een politieke heroriëntatie. Dit omvatte een grotere nadruk op mensenrechten, milieubewustzijn, en een afname van vertrouwen in traditionele instituties.

De "Ontwaking" fase wordt vaak gezien als een reactie op de destijds huidige structuren en overeenstemmingen van de vorige "Hoge Tijd". Deze periode van culturele en sociale vernieuwing heeft geleid tot blijvende veranderingen in de manier waarop samenlevingen functioneren en hoe mensen hun plaats in de wereld zien.

De Derde Ommekeer (Unraveling):

De "Ontbinding" of "Unraveling" is de derde fase in de cyclus van de Vierde Ommekeer, zoals beschreven door Neil Howe en William Strauss. Deze fase volgt op de "Ontwaking" en wordt gekenmerkt door een toename van individualisme en maatschappelijke fragmentatie. Enkele belangrijke aspecten van de "Ontbinding" zijn:

• Verzwakking van Instituties:

De sterke instellingen die tijdens de "Hoge Tijd" werden opgebouwd, beginnen in deze fase te verzwakken. Dit kan te maken hebben met een verlies van vertrouwen in de overheid, bedrijven, religieuze organisaties en andere belangrijke maatschappelijke structuren. Mensen voelen zich minder gebonden aan de normen en waarden die deze instituten ondersteunen.

• Toenemend Individualisme:

In de "Ontbinding" verschuift de nadruk van collectieve waarden naar individuele expressie en rechten. Mensen streven steeds meer naar persoonlijke vrijheid en zelfexpressie, vaak ten koste van gemeenschapsgevoel en gedeelde verantwoordelijkheid. Dit kan leiden tot een samenleving waarin het individu centraal staat, en groepsbelangen op de achtergrond raken.

• Maatschappelijke Fragmentatie:

Deze periode wordt gekenmerkt door een groeiende polarisatie en verdeeldheid binnen de samenleving. Sociale, politieke en economische kloven worden duidelijker, en er ontstaan subculturen en groepen die zich afzetten tegen de mainstream samenleving. Dit kan leiden tot een gevoel van loskoppeling en een gebrek aan cohesie in de samenleving.

• Hufter gedrag en Wantrouwen:

Er ontstaat een sfeer van hufter gedrag en wantrouwen tegenover autoriteiten en gevestigde structuren. Mensen zijn sceptisch over de motieven en competentie van leiders en instellingen, en er is een algemene trend van kritiek op de status quo. Dit wantrouwen kan zich uiten in protesten, burgerlijke ongehoorzaamheid, en een grotere nadruk op alternatieve media en informatiestromen.

• Veranderende Maatschappelijke Normen:

Tijdens de "Ontbinding" veranderen de maatschappelijke normen en waarden. Wat eens als standaard of traditioneel werd beschouwd, wordt nu vaak in twijfel getrokken of afgewezen. Dit kan leiden tot een herdefiniëring van culturele en morele grenzen, en een bredere acceptatie van diversiteit in levensstijlen en overtuigingen.

Voorbeeld: 

Een recent voorbeeld van de "Ontbinding" fase kan worden gevonden in de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen van de laatste jaren in veel westerse samenlevingen. Deze fase wordt gekenmerkt door toenemend individualisme, maatschappelijke fragmentatie en een groeiend wantrouwen jegens autoriteit en instellingen.

Er is een duidelijke toename van politieke polarisatie en sociale verdeeldheid, vaak zichtbaar in het groeiende verschil tussen stedelijke en landelijke gebieden, en tussen verschillende sociale en culturele groepen. Dit wordt versterkt door de invloed van sociale media, die vaak bijdragen aan het ontstaan van gescheiden informatiesferen en echokamers. Het vertrouwen in traditionele instellingen zoals de overheid, media en grote bedrijven is aanzienlijk afgenomen. Dit wantrouwen wordt gevoed door schandalen, wanbeheer en percepties van incompetentie of corruptie binnen deze instellingen. Dit heeft geleid tot een toename van populisme en een verschuiving naar politieke extremen aan zowel de linker- als rechterzijde. De afgelopen jaren zijn er aanzienlijke verschuivingen geweest in culturele normen en waarden, vaak leidend tot conflicten over zaken als immigratie, genderidentiteit, en vrijheid van meningsuiting. Deze veranderingen zijn vaak bron van spanningen en confrontaties, zowel binnen gemeenschappen als tussen verschillende groepen. Ook de economische ongelijkheid is toegenomen, wat bijdraagt aan een gevoel van onzekerheid en onvrede. Veel mensen voelen zich economisch uitgesloten of bedreigd door globalisering, automatisering en veranderende arbeidsmarkten.

In samenvatting markeert de "Ontbinding" een tijd van toenemende maatschappelijke complexiteit en verandering, waarbinnen traditionele structuren en waarden worden uitgedaagd. Deze fase kan leiden tot een diepere crisis of een hernieuwde zoektocht naar betekenis en orde, wat weer de overgang naar de volgende fase, de "Crisis", inluidt.

De Vierde Ommekeer (Crisis):

De "Crisis" of "Fourth Turning" is de laatste fase in de cyclus van de Vierde Ommekeer, zoals beschreven door Neil Howe en William Strauss. Deze fase wordt gekenmerkt door ingrijpende veranderingen en conflicten die vaak resulteren in een complete herstructurering van de samenleving. Enkele belangrijke kenmerken van deze fase zijn:

• Intense Conflict en Ontwrichting:

De Crisis-fase wordt vaak gekenmerkt door grote en vaak gewelddadige gebeurtenissen zoals oorlogen, revoluties of economische depressies. Deze gebeurtenissen dwingen de samenleving om fundamentele problemen aan te pakken en brengen vaak een diepgaande verandering teweeg in sociale, politieke en economische structuren.

• Herstructurering van de Maatschappij:

In deze fase is er een collectieve inspanning om de bestaande orde te herstructureren en nieuwe instellingen en normen te vormen. Dit kan leiden tot de oprichting van nieuwe overheidsstructuren, economische hervormingen en een hernieuwde nadruk op gemeenschappelijke waarden. De samenleving probeert zichzelf opnieuw uit te vinden in reactie op de uitdagingen van de crisis.

• Leiderschap en Oplossingen:

Tijdens de Crisis komt er vaak nieuw leiderschap naar voren dat in staat is om de uitdagingen van de tijd aan te pakken. Dit kan leiden tot het ontstaan van sterke leiders of nieuwe bewegingen die de koers van de samenleving veranderen. Er is een sterke behoefte aan oplossingen en een collectieve inspanning om samen te werken voor het grotere goed.

• Sociaal Contract en Normen:

De crisis leidt tot een hernieuwd sociaal contract, waarbij de samenleving nieuwe normen en waarden vaststelt die de basis vormen voor de volgende periode van stabiliteit en groei. Er is vaak een hernieuwde focus op gemeenschapszin, solidariteit en gezamenlijke verantwoordelijkheid.

• Oplossing en Herstel:

Na de crisis ontstaat er vaak een periode van herstel en wederopbouw, waarin de nieuwe structuren en normen worden geconsolideerd. Dit luidt de volgende "Hoge Tijd" in, een periode van stabiliteit en voorspoed gebaseerd op de lessen en hervormingen van de crisis.

Voorbeeld:

Een recent voorbeeld van de "Crisis" fase, zoals beschreven in de Vierde Ommekeer theorie, kan worden gezien in de wereldwijde gebeurtenissen sinds de financiële crisis van 2008 en de daaropvolgende perioden van politieke, economische, en sociale onrust.

Deze crisis markeerde het begin van een periode van aanzienlijke economische en financiële instabiliteit wereldwijd. Het leidde tot massale werkloosheid, woninguitzettingen en de ineenstorting van grote financiële instellingen. Deze gebeurtenissen dwongen regeringen wereldwijd om noodmaatregelen te nemen, waaronder grootschalige reddingsoperaties van banken en economische stimuleringspakketten. De politieke gevolgen van de financiële crisis zijn aanzienlijk geweest, met de opkomst van populistische bewegingen en leiders zoals Donald Trump in de Verenigde Staten en de Brexit-stemming in het Verenigd Koninkrijk. Deze gebeurtenissen hebben de gevestigde politieke orde uitgedaagd en geleid tot een heroverweging van globalisering en neoliberalisme. De uitbraak van de COVID-19 pandemie in 2020 heeft de wereld verder in een crisisfase gebracht, met ernstige gevolgen voor de volksgezondheid, economieën en samenlevingen wereldwijd. De pandemie heeft een scherpe focus gelegd op de kwetsbaarheden in wereldwijde gezondheidszorgsystemen en de afhankelijkheid van internationale toeleveringsketens, en heeft geleid tot ingrijpende maatregelen zoals lockdowns en reisbeperkingen. De voortdurende klimaatcrisis wordt ook gezien als een onderdeel van deze bredere crisisfase, waarbij er groeiende zorgen zijn over de impact van klimaatverandering op ecosystemen, economieën en gemeenschappen wereldwijd. De noodzaak om over te schakelen naar duurzamere energiebronnen en de invoering van klimaatbeleid hebben geleid tot politieke en economische spanningen.

De Crisis-fase is een cruciaal moment in de cyclus van generaties, waarin de samenleving wordt geconfronteerd met existentiële uitdagingen die grote veranderingen afdwingen. Hoewel deze fase vaak gepaard gaat met lijden en onrust, biedt het ook de kans voor vernieuwing en wederopbouw, waarbij nieuwe instituties en normen worden gevormd die de samenleving naar een nieuw tijdperk van stabiliteit kunnen leiden.

Historische voorbeelden

Volgens de theorie van Neil Howe en William Strauss zijn er inderdaad verschillende historische periodes in de Verenigde Staten die overeenkomen met de Vierde Ommekeer, ook wel de "Crisis" fase genoemd. Deze periodes worden gekenmerkt door grote sociale, economische en politieke veranderingen en hebben geleid tot de herstructurering van de samenleving. 

• De Amerikaanse Revolutie (1775-1783):

Deze crisisfase werd gekenmerkt door de strijd voor onafhankelijkheid van Groot-Brittannië. De uitkomst was de oprichting van een nieuw politiek systeem en een nieuwe natie, gebaseerd op democratische idealen en burgerrechten.

• De Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865):

Deze periode markeerde een enorme interne strijd over slavernij en staatsrechten. De oorlog leidde tot de afschaffing van de slavernij en een herdefiniëring van de federale macht in de Verenigde Staten, evenals een hernieuwd gevoel van nationale eenheid.

• De Grote Depressie en de Tweede Wereldoorlog (1929-1945):

Deze periode begon met een enorme economische ineenstorting, gevolgd door wereldwijde conflicten. Het leidde tot de New Deal in de Verenigde Staten, een reeks economische en sociale hervormingen die bedoeld waren om de economische tegenslagen aan te pakken. De Tweede Wereldoorlog bracht een einde aan de depressie en leidde tot de oprichting van nieuwe internationale instellingen en een herstructurering van de wereldorde.

Anno 2024

Volgens de theorie van Neil Howe en William Strauss bevinden we ons momenteel in een periode die overeenkomt met een Vierde Ommekeer. Deze fase wordt gekenmerkt door toenemende maatschappelijke polarisatie, institutionele zwakte, en algemene onrust. 

In de context van de Vierde Ommekeer theorie, wordt gespeculeerd dat deze periode zou kunnen eindigen in een grote crisis, zoals een interne politieke breuk of een extern conflict. De uitkomst van deze crisisfase zal waarschijnlijk leiden tot een herstructurering van de samenleving, waarbij nieuwe normen en structuren worden gevormd. Deze veranderingen zullen dan de basis vormen voor de volgende "Hoge Tijd," een periode van stabiliteit en groei die volgt op de crisis.

Volgens de theorie van Neil Howe en William Strauss verloopt de geschiedenis in cycli van ongeveer 80 tot 100 jaar, wat zij beschrijven als een "Saeculum". Elk Saeculum bestaat uit vier fasen, die elk ongeveer 20 tot 25 jaar duren. Als we deze tijdsintervallen volgen, kan men concluderen dat we momenteel in de "Crisis" fase zitten, gebaseerd op het begin van de vorige "High" in de periode na de Tweede Wereldoorlog (circa 1946-1964). Het exacte begin van elke fase kan variëren, afhankelijk van specifieke gebeurtenissen en trends in de samenleving. Volgens de Vierde Ommekeer theorie zou de "High" fase na de Tweede Wereldoorlog tot ongeveer het midden van de jaren 1960 hebben geduurd, gevolgd door een "Awakening" in de jaren 1960 en 1970, een "Unraveling" in de jaren 1980 en 1990, en een "Crisis" die rond het begin van de 21e eeuw zou zijn begonnen en nu voortduurt.

Het is belangrijk op te merken dat de tijdsintervallen in deze theorie enigszins flexibel zijn en meer een model vormen dan een rigide tijdlijn. De exacte duur en het begin van elke fase kunnen variëren afhankelijk van de specifieke gebeurtenissen en maatschappelijke dynamieken. In die zin biedt de theorie een raamwerk om historische en huidige trends te interpreteren, eerder dan een strikt voorspellend model te zijn.